Кіно прыходзіць у Беларусь
Беларусы хацяж і не стваралі мастацкага кіно да 1920-х гадоў, але яны мелі важкі ўплыў на кінематограф амаль ад самага пачатку. У 1895 годзе, калі браты Люм’ер прадэманстравалі свой сінематограф у Парыжы, беларускія землі яшчэ ўваходзілі ў склад Расійскай імперыі. І ўжо ў хуткім часе кіно прыйшло і сюды.
Лібава-Роменскі вакзал у Мінску. 1871–1900
Крыніца: https://culture.pl/ru/article/polsha-i-belarus-pokhozhaya-sudba-obschie-mechty
Калі хтосьці спадар Кацін прыехаў у Віцебск у студзені 1898 года, ён сутыкнуўся з праблемай. Ён быў гатовы паказаць гараджанам цуд рухомых карцінак, але не было дзе. Памяшкання для кінапаказу не знайшлося.
У пошуках месца Кацін, як ні дзіўна, трапіў у Віцебскую духоўную семінарыю. Але, каб атрымаць дазвол на паказ фільмаў , яму спатрэбілася згода біскупа Аляксандра, бо стужкі лічыліся досыць «фрывольнымі па сваёй сутнасці». Пасля гэтага Кацін даў сціплую аб’яву ў «Віцебскіх губернскіх ведамасцях». Ці сам ён верыў, што нехта прыйдзе? Хто ведае. Паказ ён назваў гучна і загадкава: «Апошнія кінасеансы».1
Віцебская духоўная семінарыя. Канец XIX стагоддзя
Крыніца: http://evitebsk.com/wiki/Витебская_духовная_семинария
5 лютага 1898 года,2 прыкладна праз тыдзень пасля паказаў у семінарыі, у «Віцебскіх губернскіх ведамасцях» з’явіўся новы артыкул. У ім паведамлялася, што гледачам дэманстравалі фільмы прыкладна па хвіліне кожны — з даволі правакацыйнымі назвамі: «Жаночая сварка», «Купанне», «Іспанскі танец», «Купанне неграў» і «Азартныя гульні»3 Узнікае пытанне: што ж падштурхнула біскупа даць дазвол на такое, улічваючы назвы?..
«Апошнія кінапаказы» сталіся, як ні парадаксальна, толькі пачаткам. Спадар Кацін працягваў арганізоўваць кінапаказы — то ў гімназіях, то ў зале яхт-клуба. На адным з ваенных сходаў, афіцэрам асабліва спадабаліся стужкі «Французская артылерыя на парадзе» і «Бег з перашкодамі».4 Што і нядзіўна.
Кацін, магчыма, і быў першым у Беларусі, але, вядома, не адзіным у Расіі.
У маі 1896 года — яшчэ за два гады да віцебскіх паказаў Каціна — француз Камі́ль Сэрф прыехаў у Санкт-Пецярбург, каб зняць каранацыю Мікалая ІІ. Так нарадзіўся фільм «Сцэны з каранацыі цара». У тым самым годзе браты Люм’ер прывезлі на прамысловую выставу ў Ніжні Ноўгарад свой Сінематограф — паказаць яго ўсёй Расіі. І наведвальнікі самай буйной на той час выставы на ўласныя вочы пабачылі не толькі цуд сучаснай тэхнікі, але і ўпершыню дакрануліся да таго, што і сёння асацыюецца з кінаіндустрыяй.
Каранацыя Мікалая II і Аляксандры Фёдараўны. Урачыстае шэсце ў Крамлі. 1896
Крыніца: https://en.wikipedia.org/wiki/Coronation_of_Nicholas_II_and_Alexandra_Feodorovna
Юры Цівіян і Алан Боджэр
Адным з першых фільмаў, які, верагодна, пабачылі наведвальнікі, была, бадай, самая знакамітая «актуаліці-стужка» ў гісторыі — «Прыбыццё цягніка на вакзал Ла-Сьёта». На той выставе прысутнічаў і Рыхард Штрэмер — чалавек, якому прыпісваюць адкрыццё першага кінатэатра ў Беларусі. Але пра яго — крыху пазней.
Афіша фільма «Прыбыццё цягніка». 1896 год
Крыніца: https://www.imdb.com/title/tt0000012/
Дакладных звестак мала, але, верагодна, па ўсёй Расійскай імперыі — як і амаль ва ўсім свеце — прадпрымальнікі і аферысты пачалі ўспрымаць кінематограф як магчымасць хутка разбагацець.
Джэй Лэйда
Браты Люм’ер. Канец XIX стагоддзя
Крыніца: https://www.history.com/news/the-lumiere-brothers-pioneers-of-cinema
Гэтыя прадпрымальнікі часта называлі свае будынкі «электрычнымі тэатрамі».7 Часам, як заўважаў вядомы расійскі кінагісторык Барыс Ліхачоў, кіно нават не было галоўнай падзеяй вечара.
Барыс Ліхачоў
У той дзень напрыканцы студзеня 1898 года беларусы ўпершыню пазнаёміліся з «мігценнем» экрана. Пасля гэтага Кацін, як і многія іншыя піянеры кінематографа, неўзабаве знік у гушчы гісторыі.
Сінематограф Люм’ераў. Смітсанаўскі Інстытут. Нацыянальны Музей Амерыканскай Гісторыі. SIA-94-4437
Крыніца: https://americanhistory.si.edu/collections/nmah_759313
Сінематограф Люм’ераў. Смітсанаўскі Інстытут. Нацыянальны Музей Амерыканскай Гісторыі. SIA-94-4436
Крыніца: https://americanhistory.si.edu/collections/nmah_759313
Луі Пайе дэманструе Сінематограф
Крыніца: Public Domain, via Wikimedia Commons
1 1prof.by Поўнае капіраванне матэрыялаў дапускаецца толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі https://1prof.by/news/v-mire/vo-vremya-pervyh-pokazov-ljudi-v-panike-vybegali-iz-zala-s-chego-nachinalos-kino-v-belarusi
2 Ibid.
3 Ibid.
4 Ibid.
5 Yuri Tsivian & Alan Bodger (1991) Early Russian Cinema and its Public, Historical Journal of Film, Radio and Television, 11:2, 105-120, p. 107. DOI: 10.1080/01439689100260131. (Юры Цівіян і Алан Боджэр (1991) Ранняе расійскае кіно і яго публіка. Гістарычны часопіс кіно, радыё і тэлебачання., 11:2, 105-120, с. 107. DOI: 10.1080/01439689100260131.) https://doi.org/10.1080/01439689100260131
6 Leyda, Jay, “Kino, A History of the Russian and Soviet Film.” Ruskin House, London, 1960, p. 24. (Лэйда, Джэй, «Кіно: Гісторыя расійскага і савецкага кіно.» Раскін Хаўс, Лондан, 1960, c. 24.)
7 Назва “Электратэатр” для кінатэатраў не была незвычайнай, незалежна ад краіны.
https://losangelestheatres.blogspot.com/2019/02/electric-theatre.html,
https://www.atlasobscura.com/places/the-electric-theater,
https://oregontheaterproject.uoregon.edu/theaters/electric-theatre-0,
https://www.londonssilentcinemas.com/history
8 Ліхачоў, Барыс С. Кіно ў Расіі, (1896-1926), Акадэмія, Ленінград 1927, с. 27