Дзесяць дзён, што скалынулі свет
1914-1917
Частка II
Кастрычнік — лістапад 1917 года
У канцы кастрычніка 1917 года (паводле старога расійскага календара; паводле сучаснага, заходняга — гэта ўжо было на пачатку лістапада) бальшавікі зрынулі Часовы ўрад і захапілі ўладу ў Расіі.
Праз дзесяць гадоў гэтыя падзеі былі рэканструяваныя ў фільме Сяргея Эйзенштэйна «Кастрычнік».
Афіша да фільма «Кастрычнік: Дзесяць дзён, што скалынулі свет», 1927 год.
Гэты плакат знаходзіцца ў грамадскім набытку (свабодным доступе) ў Злучаных Штатах Амерыкі.
Афіша да фільма «Кастрычнік: Дзесяць дзён, што скалынулі свет», 1927 год.
Крыніца: https://www.moviepostershop.com/ten-days-that-shook-the-world-movie-poster-1927
«Кастрычнік» або «10 дзён, што скалынулі свет». Англамоўныя цітры да фільма, 1928.
Бальшавіцкая рэвалюцыя дала надзею беларусам на стварэнне ўласнай суверэннай дзяржавы.
15 снежня 1917 года (па новаму календару) бальшавікі падпісалі перамір’е з немцамі.
А 18 снежня, таксама паводле новага календара, ў Мінскім гарадскім тэатры сабралася вялікая колькасць «дэлегатаў, гасцей, прыхільнікаў і падпольных правакатараў» у чаканні адкрыцця Усебеларускага з’езда.
Мінскі гарадскі тэатр, Пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: Абецедарский Л.С. и др./Абецэдарскі, Л.С. і інш., История Белорусской ССР/Гісторыя Беларускай ССР В двух томах, т. 1./У двух тамах, т. 1. (1961) Академия наук Белорусской ССР/Акадэмія навук Беларускай ССР. с. 429/с. 429.
Тая ж выява, палепшаная з дапамогай ChatGPT.
Усебеларускі з’езд складаўся пераважна з беларусаў, якія не падтрымлівалі бальшавікоў.1 Удзельнікі з’езда абвясцілі Беларусь дэмакратычнай рэспублікай і адмовіліся прызнаваць любую іншую ўладу на яе тэрыторыі — у тым ліку бальшавіцкую. 30 снежня 19172 года бальшавікі разагналі з’езд і пачалі ўсталёўваць кантроль на ўсходніх землях Беларусі.
Палітычныя падзеі, відавочна, не спынілі аматараў кіно. 25 студзеня 1918 года газета «Гомельская жыццё» паведамляла, што гледачы атрымалі магчымасць пабачыць Веру Халодную ў адным з яе апошніх фільмаў — «Чаму я вар’яцкі кахаю». 3 Аднак ні ў кнізе Джэя Лэйды «Кіно: Гісторыя расійскага і савецкага кіно»,4 ні ў каталогу «Вялікае кіно: Поўнаметражныя фільмы, што захаваліся. 1908–1919»,5 складзеным вядомымі даследчыкамі расійскага і савецкага кіно, гэты фільм не згадваецца. Затое расійскі кінарэсурс KINO-TEATR.RU змяшчае назву стужкі і паведамляе, што рэжысёрам быў Пётр Чардынін, а прадзюсарам — Дзмітрый Харытонaў. Аднак ніякіх звестак пра сюжэт сайт не падае.6
Гомельская жизнь/«Гомельская жыццё», 11 студзеня, 1918.
= З 10 студзеня ў «Тэатры мастацтваў» будзе дэманстравацца карціна ў пяці частках «Чаму я вар’яцкі кахаю» з удзелам Веры Халоднай, Худалева і Максімава.
= У суботу, 13 студзеня 1918 года, у «Тэатры мастацтваў» Гомельскім праф. саюзам тэатральных работнікаў арганізоўваецца грандыёзны маскарад з танцамі.
Лепшай дамскай масцы раскошны прыз.
Баі канфеці і серпанцін.
На сцэне запрошанымі артыстамі: Бенскім, Няверавай, Чарноўскай і Якаўлевым будуць выканан. лепшыя нумары.
Падчас танцаў будзе граць духавы аркестр усерасійскага саюза аркестрантаў.
Пачатак у 11 гадз. вечара.
Тэатр і відовішча
Толькі адна драбязь выклікае пытанні: артыкул быў надрукаваны 11 студзеня, а фільм, як сцвярджаецца ў артыкуле, павінен быў дэманстравацца… 10 студзеня. Туман вайны і рэвалюцыі — што тут скажаш…
Вера Халодная, пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: https://odessa-life.od.ua/article/1951-goryachaya-lyubov-odessitki-very-holodnoi
Савецкі гісторык кіно Мікалай Лебедзеў пісаў, што ў 1918 годзе аператары здымалі хроніка-дакументальныя фільмы ў савецкіх гарадах, у тым ліку і на тэрыторыі Беларусі. Адзін з такіх фільмаў — «Бежанцы ў Воршы».7 Яшчэ адзін — «Перамір’е ў Брэст-Літоўску».8 Быў таксама фільм пад назвай «Мірныя перамовы на фронце» — па URL-загалоўку можна меркаваць, што гаворка ідзе пра падзеі ў Брэст-Літоўску, дзе ў снежні пачаліся перамовы.
Пакуль бальшавікі марудзілі з падпісаннем мірнай дамовы з немцамі, яны адначасова імкнуліся ўмацаваць свой кантроль над Мінскам — у тым ліку і над кінатэатрамі. 14 лютага 1918 года ў «Мінскай газеце» было надрукавана паведамленне, што ўрад плануе рэквізаваць усе кінатэатры горада.
Минская Газета/«Мінская газета» ,
14 лютага, 1918.
Камісарам унутраных спраў унесены ў савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў наступны праект дэкрэта аб рэквізіцыі кінематографаў у Мінску:
Усе кінематографы ў г. Мінск абвяшчаюцца ўласнасцю Мінскага С. Р. і С. Д.
Агульнае кіраўніцтва кінематаграфічнай справы у межах горада Мінска пераходзіць у распараджэнне аддзела асветы Мінскага савета раб. і с. дэп.
Усе служачыя і рабочыя пераходзяць на службу мінскага сав. р. і с. д., і ўсім прапануецца заставацца на сваіх месцах і спакойна працягваць сваю працу.
Рэквізіцыя кінематографаў
14 лютага 1918 года бальшавікі таксама адмянілі стары юліянскі каляндар, які адставаў ад заходняга грыгарыянскага на трынаццаць дзён.9 Аднак рэалізаваць рэквізіцыю кінатэатраў у Мінску яны так і не паспелі. Немцы, стомленыя бальшавіцкім марудствам у перамовах, 18 лютага 1918 года (па новаму календару) пачалі наступ у кірунку Мінска. Бальшавікі ўцяклі.10 Незадоўга пасля гэтага быў падпісаны Брэсцкі мірны дагавор, паводле якога Германія атрымлівала кантроль над усёй тэрыторыяй Беларусі, а таксама над Украінай, Польшчай і краінамі Балтыі.
Баявыя дзеянні, перамовы ці дамовы — а ў Воршы «шоу працягвалася». У лютым 1918 года кінатэатр «Мадэрн» паказваў фільм з Верай Халадной «Ля каміна».
Больш за тое, «Мадэрн» анансаваў шэраг стужак, у тым ліку з удзелам славутай актрысы.
Зноў звяртае на сябе ўвагу, што абвестка датычыцца паказаў з 12 па 15 лютага, але сама газета мае дату 15 лютага.
Оршанский Вестник/Аршанскі Веснік, 15 лютага, 1918.
ТЭАТР «МАДЭРН» Раскошная праграма на 12, 13, 14 і 15 лютага. Праграмы мяняюцца па панядзелках і чацвяргах
- В. Халоднай, В.В. Максімава і В.А. Палонскага і інш. Пастаноўка вядомага мастака П.І. Чардыніна. Карціна не патрабуе ніякіх рэклам — дастаткова паглядзець, хто ў ёй удзельнічае. АД ДЫРЭКЦЫІ: звяртаем асаблівую ўвагу публікі на адну з лепшых карцін гэтага сезона выключна па інтарэсу і арыгінальнасці сюжэта, раскошная пастаноўка геніальная ігра артыстаў усё гэта ставіць у шэраг выбітных карцін. Дазволім сабе заўважыць, што дырэкцыя тэатра «Мадэрн» ніколі не распаўсюджвае рэкламу карцін, якія гэтага не заслугоўваюць. Рэклама даецца толькі па заслугах, каб публіка не ставіла ніякіх нараканняў, што карціна не з вартых рэкламы. Цэны месцаў павышаныя. Пачатак сеансаў ад 2-х гадзін дня.
«Ля каміна»
- Раскошная драма ў 6 вялікіх частках з удзелам з удзелам усяго гонару рускай кінематаграфіі.
Анонс: У непрацягл. часе ў нашым тэатры прадэманструюцца два сусветных баевіка, якія зацьмяць усе карціны, што прайшлі ў нашым тэатры. Дырэкцыі, не спыняючыся ні перад якімі выдаткамі, удалося набыць наступныя карціны:
Таямніцы Мадрыдскага двара
- Раскошная драма ў 5 вялікіх частках. Карціна ад пачатку да канца ідзе з апладысментамі.
ЖУ-ЖУ/ZHU-ZHU
- Раскошная карціна ў 5 вялікіх частках. Карціна таксама ідзе ад пачатку да канца з апладысментамі. Карціна складаецца з трукаў, якія выконвае афрыканская малпа па мянушцы ЖУ-ЖУ.
Кадр з фільма «Ля каміна», 1917 год.
Крыніца: https://ru.wikipedia.org/wiki/У_камина_(фильм)
1 Kasmach, Lizavetta/Касмач, Лізавета. Belarusian Nation Building in Times of War and Revolution/Фарміраванне беларускай нацыі ў часы вайны і рэвалюцыі. Central European Union Press/Выдавецтва Цэнтральна-Еўрапейскага Саюза, 2023, с. 187-190.
2 Zaprudnik, Jan/Запруднік, Ян. Belarus, At a Crossroads in History/Беларусь на гістарычным раздарожжы. Westview Press/Выдавецтва «Веств’ю», 1993. с. 67; Lubachko, Ivan S./Любачка, Іван С. Belorussia Under Soviet Rule, 1917-1957/Беларусь пад савецкай уладай, 1917–1957. The University Press of Kentucky/Выдавецтва Кентукскага ўніверсітэта (The University Press of Kentucky), 1972. с. 22.
3 Фрагмент газетнага артыкула з матэрыялу «Киноэхо из прошлого: что видели жители Беларуси сто лет назад»/«Кінарэха з мінулага: што бачылі жыхары Беларусі сто гадоў таму». Национальная библиотека Беларуси/Нацыянальная бібіліятэка Беларусі. www.nlb.by/content/news/proekt-svideteli-epokhi-belarus-na-stranitsakh-gazet-100-letney-davnosti/kinoekho-iz-proshlogo-chto-smotreli-zhiteli-belarusi-sto-let-nazad/ Прагледжана 30 ліст. 2024.
4 Leyda, Jay/Лэйда, Джэй. Kino: A History of Soviet and Russian Film/«Кіно: Гісторыя расійскага і савецкага кіно». George Allen and Unwin Ltd./Выдавецтва «Джордж Ален і Анвін Лтд.», 1960.
5 Иванова, В.,и др./Іванова, В., і інш. Каталог сохранившихся русских игровых фильмов: 1908–1919/ Каталог захаваных расійскіх ігравых фільмаў: 1908–1919. Новое литературное обозрение/Новы літаратурны агляд Масква, 2002.
6 Почему я люблю безумно/Чаму я вар’яцкі кахаю. https://www-kino-teatr-ru.kino/movie/empire/12515/annot/
7 Лебедев, Николай/Лебедзеў, Мікалай Очерки истории кино СССР. Немое кино: 1918–1934/Нарысы гісторыі кіно СССР. Нямое кіно: 1918–1934. Издательство «Искусство»/Выдавецтва «Мастацтва» 1965. сс. 109-110.
8 Ibid., p. 98.
9 Касмач, С. Х (рымская лічба 10)
10 Rudling, Per Anders/Рудлінг, Пер Андэрс. The Rise and Fall of Belarusian Nationalism/Уздым і заняпад беларускага нацыяналізму. University of Pittsburgh Press/Выдавецтва Пітсбургскага ўніверсітэта, 2014. с. 80.