Пасля «10 дзён, што скалынулі свет»
Нараджэнне беларускай дзяржавы
1918
Сакавік 1918 года стаў напружаным часам для новай беларускай дзяржавы.
8 сакавіка 1918 года на VII з’ездзе бальшавіцкая партыя — Расійская сацыял-дэмакратычная рабочая партыя (бальшавікоў) — прыняла новую назву: Расійская камуністычная партыя (бальшавікоў), РКП(б). 1
9 сакавіка 1918 года Мінск ужо быў пад кантролем нямецкіх войскаў. Беларуская Народная Рада, якая дзейнічала ў горадзе, без супраціву з боку немцаў абвясціла стварэнне Беларускай Народнай Рэспублікі.2 У розных крыніцах яна таксама згадваецца як Беларуская Нацыянальная Рэспубліка або Беларуская Дэмакратычная Рэспубліка. Далей мы будзем карыстацца найменнем Беларуская Народная Рэспубліка (БНР).
25 сакавіка 1918 года кіраўніцтва БНР абвясціла незалежнасць рэспублікі.3
Гэтае абвяшчэнне стала пачаткам своеасаблівай "каруселі ўладаў": з 1 сакавіка 1918 па лістапад 1920 года беларуская дзяржаўнасць абвяшчалася шэсць разоў, пакуль розныя палітычныя сілы спрачаліся за права прадстаўляць беларускі нацыянальны рух і выкарыстоўваць яго ў сваіх мэтах.4
Народны Сакратарыят Беларускай народнай рэспублікі, 1918.
Крыніца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Белорусская_Народная_Республика
Паказы кіно ў БНР працягваліся, як звычайна пасля завяршэння баявых дзеянняў у сакавіку. У маі 1918 года рэклама ў газеце «Бабруйскі голас» сведчыла, што кінатэатры «Гігант», «Увесь свет» і «Мастацкі» працягваюць сваю працу.5
Голас Бабруйска, 1 Мая 1918.
Гигант Где Правда? Чья Вина?
ГІГАНТ Дзе ПРАЎДА? Чыя ВІНА?
У галоўных ролях Палонскі і Горычава
Вeсь-Мір Похитители бриліантов
УВЕСЬ СВЕТ Выкрадальнікі брыльянтаў
Художественный
Мастацкі
Бандиты шайки мертвой головы
Бандыты шайкі мёртвай галавы
Як чытач можа заўважыць вышэй, кінатэатр «Гігант» паказваў два фільмы: «Дзе праўда?» і «Чыя віна?». У фільме «Дзе праўда?» зняліся Іван Худалееў і Марыя Горычава, прэм’ера адбылася 21 верасня 1917 года. У рэкламе таксама пазначана, што галоўную ролю сыграў прыгожы акцёр Вітольд Палонскі. Аднак расійскі кінасайт KINO-TEATR.RU яго ў акцёрскім складзе не згадвае.6
У фільме «Чыя віна?»7 (прэм’ера — 24 ліпеня 1916 года) зняліся Вольга Прэабражэнская і Іван Лазараў. І ў гэтым выпадку Палонскі не фігуруе ў спісе выканаўцаў.
Тым не менш, Вітольд Палонскі быў вельмі папулярным акцёрам таго часу. Адна з яго самых вядомых роляў — у фільме «Молчи, грусть… молчи»/«Маўчы, смутак… маўчы».
«Маўчы, смутак… маўчы», 1918.
Ёсць таксама фільм «Жизнь за жизнь»/«Жыццё за жыццё», вядомы таксама пад назвай «Сёстры-саперніцы».
«Жыццё за жыццё», 1916.
Лагатып кампаніі Itala Film Company, 1915 год — фільм «Эмігрант» (1915).
Крыніца: Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=129218283
Кінатэатр «Увесь свет» паказваў фільм «Выкрадальнікі брыльянтаў» (знайсці інфармацыю пра яго не ўдалося). «Мастацкі» паказваў стужку пад назвай «Бандыты шайкі мёртвай галавы».8 У рэкламе сцвярджалася, што фільм зняты кампаніяй «Itala Film Company». Гэтая кінастудыя сапраўды існавала, аднак пацвярджэння таму, што яна вырабіла фільм з такой назвай «Бандыты шайкі мёртвай галавы», нам знайсці не ўдалося.
Афіша да фільма «Чыя віна?».
Крыніца: https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/empire/9079/annot/
Нямецкія войскі пакінулі Мінск 9 снежня, а на наступны дзень горад заняла расійская армія.9
Разам з немцамі Мінск пакінула і кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі.10 Завяршэнне Першай сусветнай вайны стала пачаткам яшчэ двух гадоў хаосу на тэрыторыі былой Расійскай імперыі. Усё гэта прывяло да падзелу беларускіх земляў — і пакінула багаты матэрыял для будучай беларускай дзяржаўнай кінастудыі.
Вывад нямецкай арміі пасля падпісання Перамір’я..
Перамір’е 11 лістапада 1918 года, якое завяршыла баявыя дзеянні Першай сусветнай вайны, таксама прадугледжвала ануляванне Брэст-Літоўскай мірнай дамовы і вывад нямецкіх войскаў з акупаваных тэрыторый.
1 The USSR. Union of Soviet Socialist Republics (English version)/СССР. Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік (англійская версія), https://ussr-cccp.moy.su/publ/istorija_sssr/istorija_kpss/kommunisticheskoj_partii_sovetskogo_sojuza_kpss/159-1-0-908 Прагледжана 17 красавіка 2025; Communist Party of the Soviet Union/Камуністычная партыя Савецкага Саюза Britannica/Энцыклапедыя Брытаніка https://www.britannica.com/topic/Communist-Party-of-the-Soviet-Union Прагледжана 17 жніўня 2025.
2 Kasmach, Lizaveta/Касмач, Лізавета. Belarusian Nation Building in Times of War and Revolution/Фарміраванне беларускай нацыі ў часы вайны і рэвалюцыі. Central European Union Press/Выдавецтва Цэнтральна-Еўрапейскага Саюза, 2023, С. 226. Беларускую Народную Рэспубліку таксама называлі Беларускай Дэмакратычнай Рэспублікай, Zaprudnik, Jan/Запруднік, Ян. Belarus, At a Crossroads in History/ Беларусь на гістарычных скрыжаваннях, Westview Press/Выдавецтва «Веств’ю», 1993. С. 68.
3 Kasmach, Lizaveta/Касмач, Лізавета. Belarusian Nation Building in Times of War and Revolution/Фарміраванне беларускай нацыі ў часы вайны і рэвалюцыі. c. 207.
4 Rudling, Pers A./Рудлінг, Пэрс А. The Rise and Fall of Belarusian Nationalism, 1906-1931/Узыход і заняпад беларускага нацыяналізму, 1906–1931., University of Pittsburgh Press/Універсітэцкае выдавецтва Пітсбурга, 2014, С. 121
5 Голос Бобруйска/Голас Бабруйска, 1 мая 1918, цытуецца ў артыкуле «Кинематографическое эхо из прошлого: что видели жители Беларуси сто лет назад»/«Кінарэха з мінулага: што глядзелі жыхары Беларусі сто гадоў таму» Национальная библиотека Беларуси/Нацыянальная бібіліятэка Беларусі. https://www.nlb.by/content/news/proekt-svideteli-epokhi-belarus-na-stranitsakh-gazet-100-letney-davnosti/kinoekho-iz-proshlogo-chto-smotreli-zhiteli-belarusi-sto-let-nazad/ Прагледжана 30 лістапада 2024.
6 Где правда?/Дзе праўда? https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/empire/93834/annot/
7 Чья вина/Чыя віна? https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/empire/9079/annot/.
8 Голос Бобруйска/Голас Бабруйска, 1 мая 1918, цытуецца ў артыкуле «Кинематографическое эхо из прошлого: что видели жители Беларуси сто лет назад»/«Кінарэха з мінулага: што глядзелі жыхары Беларусі сто гадоў таму» Национальная библиотека Беларуси/Нацыянальная бібіліятэка Беларусі.
9 Lubachko, Ivan S./Любачка, Іван С. Belorussia Under Soviet Rule, 1917-1957/Беларусь пад савецкай уладай, 1917–1957, The University Press of Kentucky/Выдавецтва Кентукскага ўніверсітэта (The University Press of Kentucky), 1972. С. 27. Citing Iz istorii ustanovleniia Sovetskoi vlasti/Цытуецца «З гісторыі ўсталявання Савецкай улады», том 4/том 4 документ № 598/дакумент № 598, c. 428/С. 428.
10 Zaprudnik, Jan/Запруднік, Ян. Belarus, At a Crossroads in History/ Беларусь на гістарычных скрыжаваннях, С. 70.