Залаты век беларускіх кінатэатраў.
1911-1914
Бабруйск • Гомель • Рагачоў
Карэспандэнты, якія фіксавалі падзеі ў іншых гарадах Беларусі ў 1911–1914 гадах, зрабілі вялікую працу. Мы ведаем, што Бабруйск, Гомель і Рагачоў таксама мелі ўласныя тэатры і сталую аўдыторыю аматараў кіно.
Бабруйск
На сайце Komkur.info Кацярына Данільчанка даследавала і апублікавала гісторыю кінематографа ў Бабруйску з трох частак, з якой вынікае, што кіно з’явілася ў горадзе яшчэ да 1910 года. «Адзін радок з “Летапісу горада на Бярэзіне” А. М. Ненадаўца вызначае гістарычныя рамкі і пацвярджае, што “Увесь свет” сапраўды быў першым: “1907 год. Адкрыўся першы ў горадзе кінатэатр, яго ўладальнікам быў мешчанін Файнберг.”»1
На 1911 год у горадзе ўжо дзейнічалі тры кінатэатры: «Гігант», «Увесь свет» і «Эдэн».2
Бабруйск, вуліца Мураўёўская, пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: https://gorodminsk.blogspot.com/2016/03/blog-post_24.html
«З бібліяграфічнага паказальніка “Знаёмыя вуліцы, забытыя назвы”, складзенага бібліятэкарамі і працаўнікамі музеяў Бабруйска, выхопліваем літаральна пару радкоў: “Цэнтрам культурнага жыцця вуліцы Шасэйнай і сумежных кварталаў у перадрэвалюцыйныя гады быў электратэатр “Мастацкі” (пазней “Пралетарый”), які знаходзіўся на рагу Шасэйнай і Пушкінскай (Бахарова і Пушкіна). Арандатар Мнушкін.»3
Бабруйск, вуліца Мураўёўская, пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: Public domain, via Wikimedia Commons
У першыя гады гэты тэатр меў некалькі розных назваў. У адным з артыкулаў Кацярына Данільчанка спасылаецца на кнігу Абрама Рабкіна «Уніз па Шасэйнай вуліцы». Рабкін цытуе трэцюю асобу, якая сцвярджала, што адны называлі тэатр «Эдэн», іншыя — «Ілюзіён».4 Часопіс «Сіне-Фона» згадваў яго як «Эдэн» і пісаў, што ўладальнікам быў Мнушкін, але ён перастаў камусьці плаціць, таму тэатр перайшоў да Варшаўскага.5
Таксама з ранніх кіначасопісаў вядома, што «Гігант» належаў Беленькаму, а «Увесь свет» — Файнбергу.6
Гомель
У красавіку 1911 года «былым тэатрам» Штрэмера (памятаеце міс Вольту?) ужо кіраваў А. Шціф. Другі тэатр, «Экспрэс-Бія», апісвалі як «нікчэмны, калі не зусім убогі». Ім кіраваў М. Шнеерсон. Існаваў таксама «Новы чыгуначны Ілюзіён», якім валодаў К. Н. Лібкін,7 тэатр «Арт», які трымалі Эрліх, Розенблюм і Наймарк.8 Потым з’явіўся Шановіч і пабудаваў новы тэатр, які быў апісаны ў 1912 годзе наступным чынам:
Часопіс «Сіне-Фона»
Пасля гэтага прозвішча Шановіча ў часопісах больш не ўзгадвалася.
«Кіне-Часопіс» за 8 жніўня 1912 года паведамляў, што ў 10 жніўня ў Гомелі мусіць адкрыцца новы кінатэатр «Трыумф».10 «Усё ў ім — ажно да ліўрэі лакея, пастаўленага дзеля прыгажосці, — прыгожае і элегантнае».11
Штрэмер адкрыў свой тэатр на Румянцаўскай вуліцы, у доме Цырліна. «Неўзабаве яго пачалі называць “Мулен Руж” — у перайманне знакамітаму парыжскаму вар’етэ.»12 У Гомелі таксама дзейнічаў кінатэатр пад назвай «Мроі».13
Акрамя таго, у Гомелі быў тэатр «Эдэн», які ў 1912 годзе набыў Карашкевіч. Былы ж тэатр Штрэмера быў прададзены Загорнаму і Кулікоўскаму.14
Гомель, вуліца Кірмашовая, 1910.
Крыніца: https://commons.wikimedia.org
У сацыяльнай сетцы «УКантакце» ёсць артыкул пра ранняе беларускае кіно, дзе напісана: «…у 1911 годзе ў лепшай гасцініцы Гомеля — “Савоя” (на месцы сённяшняга Старога ўнівермага) — адкрыўся кінатэатр “Тэатр мастацтваў”. Калі верыць рэкламе, трохузроўневая зала “Мастацкага” на 800 месцаў была абсталявана паводле ўзору лепшых сталічных кінатэатраў. Гасцініца “Савоя” і вакзал у Гомелі былі аднімі з нешматлікіх месцаў, якія мелі электрычнае асвятленне.»15
Рагачоў
Спадар Чарнецкі спрабаваў адкрыць у тэатр у Рагачове яшчэ да студзеня 1911 года, але безвынікова. Потым памяшканне ўзялі ў арэнду спадары Левітэ і Лазар. Яны ўсталявалі новае электразабеспячэнне і далі тэатру новую назву — «Мадэрн».16 Тэатр меў такі поспех, што іншыя прадпрымальнікі пачалі задумвацца пра адкрыццё другога кінатэатра.17
Рагачоў, тэатр «Мадэрн», 1914.
Крыніца: https://commons.wikimedia.org
1 Данільчанка Кацярына «Загадкі бабруйскіх кінатэатраў» 24 кастрычніка, 2024, https://komkur.info/history-of-bobruisk/zagadki-bobrujskikh-kinoteatrov2 Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
2 «Сіне-Фона», 1 сакавіка, 1911, Нумар 11, с. 19.
3 Данільчанка Кацярына «Загадкі бабруйскіх кінатэатраў» 24 кастрычніка, 2024, https://komkur.info/history-of-bobruisk/zagadki-bobrujskikh-kinoteatrov2 Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
4 «Была кіназала на Шасэйнай» «Komkur.info», 24 лістапада, 2014, https://komkur.info/history-of-bobruisk/byl-kinozal-na-novoshossejnoj Прагледжана 10 сакавіка, 2025.
5 «Сіне-Фона», 1 сакавіка, 1911, Нумар 11, с. 19.
6 «Сіне-Фона», 25 мая, 1913, Нумар 18, с. 26.
7 «Сіне-Фона», 1 красавіка, 1911, Нумар 13, с. 19.
8 «Сіне-Фона», 1 лютага, 1912, Нумар 9, с. 26.
9 «Сіне-Фона», 15 лютага, 1912, Нумар 10, с. 19.
10 «Кінэ-Часопіс», 8 жніуня, 1912, Нумар 15, с. 19.
11 «Кінэ-Часопіс», 23 жніўня, 1912, Нумар 16, с. 20.
12 «З піяністамі ў 30-я і з бойкамі ды панажоўшчынай у 80-я. Як з’яўляліся, развіваліся, квітнелі і згасалі гомельскія кінатэатры» 25 студзеня, 2023, https://vk.com/@gomeltoday-s-pianistami-v-30-h-i-s-drakami-i-ponozhovschinoi-v-80-h-kak Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
13 Ibid.
14 «Сіне-Фона», 15 верасня, 1912, Нумар 4, сс. 29-30.
15 «З піяністамі ў 30-я і з бойкамі ды панажоўшчынай у 80-я. Як з’яўляліся, развіваліся, квітнелі і згасалі гомельскія кінатэатры» 25 студзеня, 2023, https://vk.com/@gomeltoday-s-pianistami-v-30-h-i-s-drakami-i-ponozhovschinoi-v-80-h-kak Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
16 «Сіне-Фона», 15 студзеня, 1911, Нумар 8, с. 17.
17 «Сіне-Фона», 15 лістапада, 1911, Нумар 4, с. 22.