Залаты век беларускіх кінатэатраў.
1911-1914
Віцебск, частка I
Старыя кіначасопісы пакінулі нам багатыя апісанні віцебскіх «дамоў цудаў». Апісанні настолькі разгорнутыя, што давядзецца падаць іх у трох асобных артыкулах.
Паводле ранніх звестак, у пачатку 1911 года ў Віцебску дзейнічалі чатыры тэатры: «Ілюзіён», «Гігант», «Адэон» і «Арыгінал-Біяскоп».1 Аднак у анлайн-артыкуле газеты «Віцебскі кур’ер» чацвёртым называецца «Вулкан», а не «Адэон».2 асопіс «Сіне-Фона» дае зразумець, што быў і пяты тэатр — «Гранд-Электра», але ён ужо быў закрыты.3 Іншы анлайн-артыкул сцвярджае, што ў 1910 годзе ў Віцебску было ажно шэсць кінатэатраў: «Рэкорд», «Адэон», «Кіна-Арс», «Ілюзіён», «Арт» і «Гігант».4 Элкін, які закрыў «Гранд-Электра», валодаў таксама і «Гігантам» (хаця магчыма, што гэта быў адзін і той жа тэатр). «Гігант» атрымліваў шмат хвалебных водгукаў за сваю прыгажосць:
эатр меў 350 месцаў і «па ўзроўню раскошы займае першае месца ў Віцебску: шыкоўны ўваход, два раскошныя фае, фантан, мноства трапічных раслін — усё гэта стварае сапраўдны мастацкі куток. Адметная рыса “Гіганта” — музычнае суправаджэнне фільмаў струнным ансамблем з васьмі чалавек пад кіраўніцтвам дасведчанага дырыжора».5
Часопіс «Сіне-Фона»
1 лютага 1911 года «Сіне-Фона» паведамляў, што «Арыгінал-Біяскоп» знаходзіўся ў самым цэнтры горада. Апісання «Ілюзіёна» не прыводзілася, а пра «Адэон» было сказана, што ён месціўся ў драўляным будынку (гэты артыкул з’явіўся ўсяго за некалькі дзён да пажару ў тэатры Балагое, які здарыўся 20 лютага 1911 года і забраў 64 жыцці).6 Уладальнікам «Адэона» быў спадар Гольдман.7
Віцебск, пачатак XX стагоддзя
Крыніца: https://www.sb.by/articles/film-film-film855.html
1 мая 1911 года «Сіне-Фона» адзначаў, што ў Віцебску працавалі пяць тэатраў: «Вулкан», «Адэон», «Ілюзіён», «Гігант» і «Гранд-Электро». Неўзабаве два з іх закрыліся: «Гранд-Электра» спыніў працу, а «Адэон», як згадваецца ў наступным абзацы, згарэў.8
29 красавіка 1911 года «Кінэ-Часопіс» паведамляў, што згарэў драўляны тэатр, які належаў Фрумкіну.9 Праз некалькі месяцаў «Сіне-Фона» удакладніў: згарэў менавіта «Адэон». 10 (Пры гэтым раней «Сіне-Фона» сцвярджаў, што ўладальнікам «Адэона» быў не Фрумкін, а Гольдман.) Хоць «Сіне-Фона» і спазніўся з навінай, але ён даў больш падрабязнасцей: «Страты перавысілі 10 000 (імаверна, рублёў)». Тэатр не быў застрахаваны, бо ніхто не згадзіўся яго страхаваць. І, што найбольш паказальна: «падазраецца падпал». Гольдман, які толькі што купіў тэатр у Фрумкіна, «неадкладна пачаў будаваць на тым жа месцы новы — ужо мураваны — тэатр». 11
Тая хуткасць, з якой Гольдман пачаў будаўніцтва новага тэатра, можа сведчыць пра тое, што ён разлічваў акупіць страты за яго кошт — і таму страта старога тэатра выглядала апраўданай. У тым жа нумары, у іншым матэрыяле, «Сіне-Фона» заўважаў, што пажар здарыўся ноччу 30 красавіка, а другой гадзіне раніцы. «Праз нядбайнасць вартаўніка і двух білетных касіраў, што засталіся на ноч у тэатры, керасінавая лямпа, пастаўленая на крэсла, упала на падлогу і разбілася. На жаль, побач ляжалі старыя афішы і ўлёткі — яны адразу ж загарэліся». Такім чынам, адзін аўтар падазраваў падпал, а другі лічыў здарэнне няшчасным выпадкам. 12
У студзені 1913 года «Кінэ-Часопіс» паведамляў, што ў горадзе працавалі тры тэатры: «Гігант», «Вулкан» і «Арыгінал-Біяскоп». Карэспандэнт з захапленнем пісаў пра тое, як Элкін вёў справы.
«…Ягоныя тэатры — “Гігант” і “Вулкан” — знаходзяцца ў выдатным стане. Абодва размешчаныя ў ажыўленых, шматлюдных цэнтральных месцах горада, у прасторных залах, што мяжуюць з шырокімі калідорамі і вялікімі фае, упрыгожанымі дарагімі люстэркамі, жывымі кветкамі і карцінамі, абстаўленымі якаснай і зручнай мэбляй у стылі гасцінай.
Кожны вечар франтальныя ўваходы ў тэатры Элькіна асвятляюцца мноствам сіметрычна і прыгожа размешчаных электрычных лямпачак, святло якіх бачна здалёк і прыцягвае наведвальнікаў. Праз шырокія дзверы, што адчыняе швейцар, яны трапляюць у вестыбюль і па галоўнай лесвіцы паднімаюцца ў тэатр, што знаходзіцца на другім паверсе дома. Да пачатку сеансу, чакаючы сваёй чаргі, адны праходжваюцца па калідоры і фае, другія чытаюць газеты і часопісы, якіх багата на невялікіх, вытанчаных століках, трэція атрымліваюць асалоду ад абстаноўкі: акварыум, кветкі, карціны і г.д. Рацыянальна арганізаваная вентыляцыя забяспечвае сталы прыток свежага паветра. Чыста, цёпла і ўтульна. Парадак ніколі не парушаецца, няма спрэчак і канфліктаў з гледачамі. Абслугоўванне ветлівае і ўважлівае — дзякуючы прыкладу самога ўладальніка тэатра і ягонай жонкі.
Сярод наведвальнікаў электратэатраў І.А. Элькіна можна ўбачыць мясцовую інтэлігенцыю, чыноўнікаў розных ведамстваў і рангаў, гандляроў, рамеснікаў, навучэнцаў мясцовых навучальных устаноў — адным словам, прадстаўнікоў усіх слаёў гарадскога насельніцтва. Тут яны праводзяць рэдкія хвіліны адпачынку і заўсёды знаходзяць карысныя забавы. Падчас сеансаў гледачы, што запаўняюць залу, глядзяць праграму з нязменнай увагай і, так бы мовіць, затойваючы дыханне, сочаць за шырокай і разнастайнай праграмай на экране. Звычайна падчас кожнага сеансу дэманструецца адзін вялікі фільм, а да яго і пасля яго — цэлая серыя кароткіх стужак гістарычнага, побытавага або навуковага характару. Асаблівую папулярнасць атрымалі гістарычныя фільмы, прысвечаныя значным эпізодам Айчыннай вайны 1812 года.
Спадар Элкін ставіцца да сваёй справы з любоўю і энтузіязмам, дзякуючы чаму цвёрда стаіць на нагах. Але ён не спыняецца на дасягнутым, жадаючы дамагчыся яшчэ больш бліскучых вынікаў.
Не шкадуючы сродкаў, ён набывае ў лепшых фабрык якасныя і выдатна выкананыя стужкі і фільмы, што ўздзейнічаюць на гледача надзвычай захапляльна. У яго заўсёды ёсць гучныя навінкі — не сурагаты, а сапраўдныя ўзоры кінематаграфічнага мастацтва.
У бліжэйшы час спадар Элкін плануе адкрыць трэці электратэатр пад назвай «Ілюзіён», які, як кажуць, будзе абсталяваны яшчэ лепш за «Вулкан» і «Гігант». Аднак пра яго мы распавядзем пазней — калі дзверы новага тэатра адкрыюцца для публікі.
Часам спадар Элкін ахвяруе ўсе даходы за дзень з сваіх тэатраў на дабрачынныя мэты — напрыклад, мясцоваму прытулку для сірот і на карысць малазабяспечаных навучэнцаў мясцовай Аляксееўскай гімназіі. 13
«Кінэ-Часопіс»
Віцебск, вуліца Гогалеўская, 1910.
Крыніца: https://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page
1 «Сіне-Фона», 1 лютага, 1911, Нумар 9, с. 18.
2 Масквіна, Яўгенія, «Сакрэты віцебскага Дома кіно» «Віцебскі кур’ер», 17 снежня, 2015, https://vkurier.by/38828 Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
3 «Сіне-Фона», 1 лютага, 1911, Нумар 9, с. 18.
4 Вераск, Анастасія, «Дзе ў Віцебску знаходзіліся 11 кінатэатраў і чаму яны былі асаблівыя». 22 чэрвеня, 2020, «Віцебскі кур’ер», https://vkurier.info/gde-v-vitebske-naxodilis-11-kinoteatrov-i-pochemu-oni-byli-osobennye/ Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
5 «10 кінатэатраў у Віцебску, пра каторыя вы ведалі далёка не ўсё: у самалёце, з зімнім садам і музычным фантанам». «Віцебскі кур’ер», 13 лістапада, 2018, https://vkurier.by/155045/ Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
6 «Гістарычны шлях горада Балагое ад пачатку станаўлення да нашых дзён». https://web.archive.org/web/20130527182040/http://bologoecity.narod.ru/HTMLs/history.htm#par6 Прагледжана 8 сакавіка, 2025.
7 «Сіне-Фона», 15 сакавіка, 1911, Нумар 12, с. 21.
8 «Сіне-Фона», 1 мая, 1911, Нумар 15, с. 18.
9 «Кінэ-Часопіс», 5 мая, 1911, Нумар 9, с. 14.
10 «Сіне-Фона», 15 кастрычніка, 1911, Нумар 2, с. 48.
11 «Сіне-Фона», 15 мая, 1911, Нумар 16, с. 10.
12 Ibid. p. 13.
13 «Кінэ-Часопіс», 8 студзеня, 1913, Нумар 1, сс. 23-24.