Вайна і Рэвалюцыя.
1914-1917
Частка I
1914
Гэты сайт прысвечаны гісторыі нараджэння і развіцця кіно ў Беларусі. Немагчыма расказаць гэтую гісторыю, не закрануўшы Першую сусветную вайну і дзве расійскія рэвалюцыі, якія яна выклікала.
Кінематаграфісты Тыман і Рэйнхардт у розных нумарах «Сіне-Фона» публікавалі карты сваіх дыстрыбуцыйных сетак. У рэкламе ад 7 чэрвеня 1914 года адзначалася, што Віцебск уваходзіў у зону абслугоўвання «Маскоўскага аддзялення».1 У іншай рэкламе таго ж нумара паказвалася, што Магілёў абслугоўваўся Кіеўскім аддзелам.2
Карты, што публікавалі Тыман і Рэйнхардт, 1914.
Крыніца: «Сіне-Фона»
Магілёў абслугоўваўся Кіеўскім аддзелам Тымана і Рэйнхардта, 1914.
Крыніца: «Сіне-Фона»
Віцебск абслугоўваўся Маскоўскім аддзяленнем Тымана і Рэйнхардта, 1914.
Крыніца: «Сіне-Фона»
Магілёў абслугоўваўся Кіеўскім аддзелам Тымана і Рэйнхардта, 1914.
Крыніца: «Сіне-Фона»
У кастрычніку 1914 года, неўзабаве пасля пачатку Першай сусветнай вайны, у Мінску дзейнічала пяць тэатраў: «Гігант», «Эдэн», «Ілюзіён», «Люкс» і новы грандыёзны кінатэатр і тэатр — «Мадэрн», які нядаўна адкрыўся.3
З пачаткам вайны мінскія тэатры не засталіся ўбаку: «Плануецца арганізаваць дабрачынныя паказы ў адзін вечар ва ўсіх электратэатрах горада, а ўся выручка ад іх пойдзе на дапамогу пацярпеўшым жыхарам Каралеўства Польскага.
Дырэкцыя электратэатраў дазваляе бясплатны ўваход на сеансы параненым ніжнім чынам і афіцэрам».4
Да канца 1914 года мінскія тэатры мелі добрыя касавыя зборы. «Эдэн» паказваў фільм «Дзяўчына з падвала», апісаны як «адзін з рэдка деманстраваных фільмаў з рускага жыцця». Таксама паведамлялася: «На зімовы сезон Дырэкцыя набыла шэраг вострасюжэтных фільмаў з ваеннай серыі; пакуль выйшлі наступныя: “Амерыка — Еўропа паветрам” і “Адступленне аўстрыйскай арміі ў Галіцыі”»5
Фільм «Амерыка — Еўропа паветрам» таксама быў вядомы пад назвай «Паветраны монстр».
«Амерыка — Еўропа паветрам» афіша, 1914.
Крыніца: https://www.imdb.com/title/tt0366167/mediaviewer/rm1103583744/?ref_=tt_ov_i
«Паветраны монстр», афіша, 1914.
Крыніца: «Свет рухомых малюнкаў», 16 мая, 1914,
с. 909.
У нас ёсць адна кароткая брытанская кінахроніка з кадрамі пра тое, як пачалася вайна.
Часопіс «Сіне-Фона»
У 1915 годзе ў Гомелі ўсё яшчэ працавалі тры кінатэатры: «Тэатр мастацтваў», «Мулен Руж» і «Новы Ілюзіён». Паведамлялася, што «Тэатр мастацтваў» карыстаўся такой папулярнасцю, што 750 месцаў у залі на сеансе аказвалася недастаткова. «Мулен Руж» паказваў «цікавыя праграмы, пераважна ў жанры Пінкертона».18
Да нашых дзён захаваўся прынамсі адзін фільм пра Пінкертона.
«Новы Ілюзіён» знаходзіўся каля чыгункі. Ён не дэманстраваў «празмерна эфектных, вострасюжэтных стужак», але прапаноўваў «цікава падабраную праграму… якая выклікае сімпатыі прывакзальнага насельніцтва».19 (Алан Пінкертон быў вядомым дэтэктывам у Злучаных Штатах у сярэдзіне і другой палове XIX стагоддзя.)
Таксама можна звярнуцца да сайта European Film Gateway, дзе ёсць вялікая калекцыя кінахронік Першай сусветнай вайны з розных краін.
Ніводнай рускай кінахронікі таго часу нам адшукаць не ўдалося.
Уладальнікі кінатэатраў Магілёва спачатку былі задаволеныя пад’ёмам, які прынесла ім вайна. Насельніцтва горада павялічылася за кошт бежанцаў. «Але разам з гэтымі перавагамі ёсць адзін вельмі істотны мінус. Што ж мы, урэшце, будзем паказваць публіцы? Бо публіка патрабавальная, як і раней, і не ведае, што новых фільмаў цяпер амаль няма. І таму, хочаш не хочаш, даводзіцца працаваць са старымі праграмамі». Адзін з такіх фільмаў — «Самсон і Даліла», паказаны ў «Мадэрне», — належаў кампаніі Mizrah (з іўрыта — «усход»)6 якая базавалася ў Адэсе.7
Трэба таксама адзначыць, што вайна дала вялікі штуршок развіццю расійскай кінаіндустрыі.
1915
У пачатку 1915 года ў Мінску працягвалі працаваць «Ілюзіён», «Мадэрн», «Эдэн», «Гігант» і «Люкс».8 На Новы год мясцовыя кінатэатры правялі дабрачынны паказ у падтрымку хворых і пажылых рабочых.9 Сярод фільмаў, што дэманстраваліся: «Пераход расійскіх войскаў праз Сан», «Разбураная Бельгія» і «Вераломны напад турэцкага флоту на парты Чорнага мора».10
«Кіне-Часопіс» адзначаў: «Карціны на тэмы руска-нямецкай вайны мелі вялікі поспех у публікі»11
«З бітвы на рацэ Сан пад Яраслаўлем», ілюстрацыя Ф. Ньюмана, кастрычнік 1914.
Крыніца: https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_the_San_river_%281914%29
Кіназнаўца Джэй Лэйда назваў яе «яўным благаславеннем для расійскага кінематографа». Расійскія кінатворцы былі свабоднымі ад замежнай канкурэнцыі і атрымалі стымул да больш інтэнсіўнай і эфектыўнай працы.12 Да вайны большасць фільмаў, якія ішлі на экранах імперыі, былі імпартнымі. З пачаткам вайны Заходні фронт Расіі амаль цалкам спыніў гандаль, у тым ліку ўвоз заходніх фільмаў і абсталявання для кінавытворчасці.13 Iмпартаваць новыя стужкі стала немагчыма. Аднак уладальнікі кінатэатраў не знішчалі старыя — іх паказвалі пазней, нярэдка праз шмат гадоў пасля стварэння, пакуль савецкая кінаіндустрыя, у тым ліку беларуская, толькі станавілася на ногі.
У пачатку 1915 года «Кінэ-Часопіс» высока ацаніў «Саборны» тэатр у Нясвіжы: «[Памяшканні] вылучаюцца раскошай аздаблення, камфортам і багаццем паветра дзякуючы высокай столі і прасторнаму размяшчэнню залаў».14 У верасні 1915 года «Кінэ-Часопіс» паведамляў, што кіраўніцтва тэатра пералічыла ўвесь даход з аднаго сеансу ў мясцовае аддзяленне Чырвонага Крыжа.15
«Ілюзіён» у Воршы быў зачынены на два месяцы, але ўжо ў сакавіку 1915 года аднавіў працу пад кіраўніцтвам спадара Богена.16
1 «Сіне-Фона», Нумар 18, 7 чэрвеня, 1914, с. 5.
2 Ibid, c. 8.
3 «Кіне-Часопіс», Нумары 19-20 (аб’яднаны выпуск), 18 кастрычніка, 1914, с.48.
4 «Кіне-Часопіс», Нумары 21-22 (аб’яднаны выпуск), 20 лістапада, 1914, с.69.
5 «Кіне-Часопіс», Нумары 21-22 (аб’яднаны выпуск), 20 лістапада, 1914, с.68.
6 Ibid, с. 68.
7 «Сіне-Фона», Нумары 21-22, 19 ліпеня, 1914, с. 33.
8 «Сіне-Фона», Нумар 8, 31 студзеня, 1915, с. 91.
9 Ibid, c. 50.
10 «Сіне-Фона», Нумары 6-7, 10 студзеня, 1915, с. 51.
11 «Кіне-Часопіс», Нумары 19-20, 10 студзеня, 1915, с.51.
12 Leyda, Jay/Лэйда, Джэй, Kino: A History of the Russian and Soviet Film/«Кіно: Гісторыя расійскага і савецкага кіно», Allen & Unwin, LTD. London, 1960/Джордж Ален і Анвін, ЛТД, Лондан, 1960, c. 74.
13 Kepley, Jr., Vance/Кеплі, малодшы, Вэнс, Soviet Cinema and State Control; Lenin’s Nationalization Decree Reconsidered/«Савецкі кінематограф і дзяржаўны кантроль; пераасэнсаванне Дэкрэта Леніна аб нацыяналізацыі», Journal of Film and Video/«Часопіс кіно і відэа», лета 1990, т. 42, № 2 (лета 1990), с. 4–14, с. 6).
14 «Сіне-Фона», Нумар 9, 21 лютага, 1915, с. 51.
15 «Кінэ-Часопіс», Нумары 17-18, 17 верасня, 1915, сс. 103-104.
16 «Сіне-Фона», Нумар 10, 7 сакавіка, 1915, с. 58.
17 Ibid.
18«Сіне-Фона», Нумар 18, 18 ліпеня, 1915, с. 71.
19Ibid.