Артыкулы
Аб праекце
Кантакты

Кіраўніцтва кінематографам пераходзіць да «Кінарэсбела»

1922

Беларускі ўрад і яго адміністрацыйны апарат давялося ствараць літаральна з нуля. Сфармаваць Цэнтральны выканаўчы камітэт і прызначыць людзей на пасады было адносна нескладана, але пабудаваць паўнавартасную сістэму кіравання — задача зусім іншага маштабу. Дакументы з фондаў Нацыянальнага архіва Беларусі сведчаць, што пытаннямі кіно займаўся Народны камісарыят асветы (Наркамасветы).1

Адзін з фільмаў, дазволеных Наркамасветы, быў французскі зборнік «Таямніцы Нью-Ёрка». Імаверна, гаворка ішла пра французскую перамантажаную версію трох амерыканскіх серыялаў: «Подзвігі Элен», «Новыя Подзвігі Элен» i «Раман Элен»2. Як паведамляў амерыканскі кіначасопіс Photoplay, гэты серыял мел поспех у Еўропе.3

Французскі плакат да фільма «Таямніцы Нью-Ёрка».
Source: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=165946405

Плакат да фільма «Подзвігі Элейн», 1914 г. Кінапракат у СССР з 1924 г.
Source: https://babs71.livejournal.com/824244.html

Паглядзіце відэа ніжэй. Сцэна ў ім адсылае да плаката, прадстаўленага вышэй.

Відэа з фільма «Подзвігі Элен» (The Exploits of Elaine).

Архіўныя дакументы сведчаць, што ўжо ў пачатку 1922 года ўрад Савецкай Беларусі прыняў рашэнне стварыць асобную арганізацыю для кіравання кінасферай — «Кінарэсбел».4 Яна была створана пры Наркампросе.5

Утварэнне «Кінарэсбела» выразна звязваецца з курсам новай эканамічнай палітыкі (НЭП). У дакуменце ад 16 кастрычніка 1922 года, падрыхтаваным юрыдычнай службай беларускай Наркамасветы, адзначаецца, што пасля афіцыйнага запуску працы «Кінарэсбела» з 1 чэрвеня 1922 года, адной з яго ключавых задач стала «пошук капіталу — які больш не выдзяляецца дзяржавай так свабодна, як раней».6 З гэтых жа дакументаў вынікае, што Антон Баліцкі, які, паводле Біяграфічнага слоўніка Цэнтральнай і Усходняй Еўропы XX стагоддзя, займаў пасаду намесніка народнага камісара асветы БССР у 1921–1926 гадах,7 актыўна падтрымліваў стварэнне «Кінарэсбела».Аднак іншы архіўны дакумент (без пазнакі даты) сведчыць, што пазней Баліцкі спрабаваў перашкодзіць перадачы кінатэатраў пад кіраванне «Кінарэсбела» — і пацярпеў няўдачу.8

Згодна з дакументам ад 13 мая 1922 года, фатограф Майсей Дынерштэйн, які раней узначальваў беларускі Рабіс, быў афіцыйна прызначаны кіраўніком «Кінарэсбела». У тым самым дакуменце выкладаліся ягоныя паўнамоцтвы. Дынерштэйн атрымліваў права заключаць дамовы — як з дзяржаўнымі ўстановамі, так і з прыватнымі арганізацыямі і асобамі, ажыццяўляць закупкі, а таксама браць пазыкі. Акрамя таго, ён меў права падпісваць дакументы з Дзяржаўным банкам і здзяйсняць усе дзеянні, прадугледжаныя статутам «Кінарэсбела».9

Архіўныя дакументы таксама сведчаць, што Самуіл Рахлін перайшоў з пасады кіраўніка Галоўнага палітычна-асветнага ўпраўлення (Галоўпалітпрасвет) на пасаду намесніка кіраўніка «Кінарэсбела», другую па значнасці пазіцыю ў гэтай установе.10 Перад Рахліным і Дынерштэйнам стаялі вялікія задачы. Дакументы паказваюць, што «Кінарэсбел» хутка ўзяў пад свой кантроль тры мінскія кінатэатры — «Мадэрн», «Эдэм» і «Гігант». Мы даведваемся пра гэта з таго, што Народны камісарыят сацыяльнага забеспячэння БССР звярнуўся з просьбай выдзяляць штодзённа квіткі для інвалідаў у «Эдэме» і «Гіганце».11 На гэты зварот «Кінарэсбел» адказаў, што можа прадастаўляць такія квіткі толькі на працягу жніўня.12 Стан будынка кінатэатра «Гігант» выклікаў занепакоенасць — «столь пагражала абваліцца», адзначалася ў справаздачы.13 А кінатэатр «Мадэрн» быў амаль адразу прыцягнуты да работы: «Кінарэсбел» арганізаваў бясплатныя паказальныя квіткі для дзяцей з дзіцячых дамоў.14

Калі азірнуцца назад, становіцца відавочным, што «Кінарэсбел» сутыкнуўся з шэрагам сур’ёзных праблем. На гэты конт, у прыватнасці, выказваўся А.І. Сільвановіч15 , які выступіў з дакладам «Кінарэсбел: першая спроба» на канферэнцыі «Гістарычная памяць і міжкультурныя камунікацыі» ў 1922 годзе. У сваім выступленні Сільвановіч звярнуў увагу на памер Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь у 1921 годзе і заявіў, што тагачасная тэрыторыя БССР была недастатковай для «поўнамаштабнага развіцця дзяржаўнага кінапракату».16

Другой істотнай праблемай было забеспячэнне фільмамі. Кіраўніцтва «Кінарэсбела» заяўляла, што валодае пэўнай колькасцю стужак, але яны альбо захоўваюцца на складах, альбо знаходзяцца «у пракаце». Сярод згаданых назваў: «Спячая прынцэса», «Будзем як сонца» і «Каханне пад паўднёвым сонцам» (альбо «Казлы і казляняты»). Аднак інфармацыі пра фільмы з такімі назвамі нам пакуль не ўдалося адшукаць. У сваім дакладзе восенню 1922 года Самуіл Рахлін адзначаў, што фільмы, паказаныя ў Мінску ў кінатэатрах «Гігант» і «Эдэн» з 1 студзеня да 1 чэрвеня 1922 года, «былі выпадковымі па падборы, а ў «Мадэрне» дэманстраваліся стужкі “вульгарнага зместу”».17

1 30 мая 1921/ 30 May 1921 Справка No 5781/Reference No 5781, Народный Комиссариат Просвещения Белоруссии сим удостоверяет что с расформированием Фото-Кино отд. Главполитпросвета, все кинотеатры г. Минска переданы Киноресбелу на право заведывания, распоряжения и эксплуатации их по усмотрению Киноресбела/Народны камісарыят асветы Беларусі сведчыць, што ў сувязі з расфарміраваннем Фотакінааддзела Галоўпалітпрасвета ўсе кінатэатры горада Мінска перадаюцца «Кiнарэсбелу» з правам кіравання, распараджэння і эксплуатацыі іх на вырашэнне «Кiнарэсбела». Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42 опис/опіс 1 дело/справа 133 документ/дакумент 18.

2 “Les Mystères de New York (1915)/ «Таямніцы Нью-Ёрка» (1915 European Film Star Postcards/Еўрапейскія паштоўкі з кіназоракамі. 11 красавіка 2019. https://filmstarpostcards.blogspot.com/2019/04/les-mysteres-de-new-york-1915.html Прагледжана 30 верасня 2025.

3 “Harvesting the Serial”/«Збор серыялаў» Photoplay Magazine/Кінематаграфічны часопіс т. 11, № 3, люты 1917, С. 24; “Plays and Players”/«П’есы і выканаўцы» Photoplay Magazine/Кінематаграфічны часопіс т. 10, № 4, верасень 1916, С. 94–95.

4 В коллегию/У калегію Проект организации Кинопрокатной конторы возник у нас еще в феврале/Праект стварэння Кінарэпракатнай канторы ўзнік у нас яшчэ ў лютым. Национальный архив Республики Беларусь Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 20-22. У запісцы гаворыцца, што ідэя ўзнікла ў лютым і была прадстаўлена на калегіі Наркамасветы ў сакавіку 1922 года

5 Положение о Белорусской прокатной Кино-Конторе [Киноресбел]/Regulations on the Belarusian Film Distribution Office [Kinoresbel] Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ) / National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Фонд/Collection 42. 42 опис/inventory 1. дело/file 133 документ/document 12.

6 Заключение юрисконсульта Народного Комиссариата Просвещения Белоруссии по вопросу с ревизии Киноресбел/Заключэнне юрысконсульта Народнага камісарыята асветы Беларусі па пытанні рэвізіі «Кінарэсбела», 15 кастрычніка 1911. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ) / National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 32 і 32б.

7 Roszkowski, Wojciech and Jan Koffman/Рашкоўскі, Войцех і Ян Кофман. Biographical Dictionary of Central and Eastern Europe of the 20th Century/Біяграфічны слоўнік Цэнтральнай і Усходняй Еўропы XX стагоддзя. 2008 Routledge/Рутледж С. 53.

8 Недатированный/Недатаваны В Горисполком/У Гарвыканкам/Нум. 6257. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ) / National Archives of the Republic of Belarus (NARB). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 6.

9 9 мая 1922/9 мая 1922. Мандат/Мандат. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 1.

10 9 мая 1922/9 мая 1922. Недатированный/Недатаваны Выписка из приказа №129/ Выпіска з загаду нум. 129. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 3, дело/справа 2013, документ/дакумент 12.

11 29 июля 1922/29 лiпеня 1922. Из С.С.Р.Б. Народного Комиссариата Социального Обеспечения/З Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь. Народны камісарыят сацыяльнага забеспячэння Нумар 2121. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42 опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 25.

12 1 июля 1922/1 ліпеня 1922. В Наркомпрос, в ответ на ваше отношение от /// от 29/УII с.г. за № 2123/ У Наркамсвет, У адказ на ваш зварот ад 29/YII гэтага года, Нум. 2123 Нум. Нумар 118. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 24.

13 Отчет о Деятельности Киноресбел за время с І-го Июня по. І-е Октября 1922 / Справаздача аб дзейнасці «Кінарэсбела» за перыяд з 1 чэрвеня па 1 кастрычніка 1922 года. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 16, опис/опіс 2, дело/справа 176, документ/дакумент 59 і 59б.

14 18 июля 1922/18 ліпеня 1922. Постановление/Пастанова. Национальный архив Республики Беларусь (НАРБ)/Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь (НАРБ). Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 10.

15 На той час Сільвановіч быў кандыдатам мастацтвазнаўства і працаваў у Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў.

16 Сильванович О. И./Сільвановіч А. І. Киноресбел: Первая Попытка/Кінарэсбел: першая спроба Историческая память и межкультурные коммуникации/ Гістарычная памяць і міжкультурныя камунікацыі. Материалы Международной научной конференции/Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі. «Белорусская государственная академия искусств»/«Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў» 24 июня 2022/24 чэрвеня 2022. с. 38/С. 38.

17 1 августа 1922/1 жніўня 1922. В Народный Комиссариат Рабоче-Крестьянской Инспекции/ У Народны камісарыят рабоча-сялянскай інспекцыі Материалы Международной научной конференции/Матэрыялы міжнароднай навуковай канферэнцыі. Фонд/Фонд 42, опис/опіс 1, дело/справа 133, документ/дакумент 39-42.

Previous

Фотакінааддзел