Штрэмер здымае кіно
Калі кінематограф толькі зараджаўся, многіх рэчаў, якія сёння падаюцца звычайнымі, яшчэ не існавала. Фільмы не мелі працяглага сюжэту, камера не рухалася, адмысловага асвятлення не было, а мастацтва мантажу яшчэ ніхто не прыдумаў. Звычайна аператар (а ім амаль заўсёды быў мужчына) ставіў камеру недалёка ад аб’екта і пачынаў круціць ручку. Прайшло яшчэ нямала часу, пакуль аператары асмеліліся здымаць «буйны план».
Калі камера пачынала працаваць, той, хто трапляў у кадр, адразу ж прымаўся дзейнічаць. Гэта мог быць танцор, асілак, які дэманструе мышцы, пацалунак або нават чых. Раннія фільмы, пра якія мы ўжо згадвалі — напрыклад, цягнік, які прыбывае ў Парыж, альбо рабочыя, што выходзяць з фабрыкі братоў Люм’ер у канцы працоўнага дня, — добрыя прыклады такіх сцэн. Браты Люм’ер называлі іх «актуаліці» — г.зн. здымкамі рэальных падзей. Акрамя гэтых аднахвілінных актуаліці, вытворцы часам аб’ядноўвалі некалькі здымкаў рэальных падзей у адзін фільм. Як мы ўжо згадвалі, першы фільм, паказаны ў Расіі, — «Сцэны з каранацыі цара» — быў менавіта такім — мантаж з некалькіх актуаліці таго дня.
Яшчэ адзін прыклад цікавасці гледачоў да фільмаў пра рэальныя падзеі — стужка 1897 года працягласцю 100 хвілін пра баксёрскі паядынак паміж «Джэнтльменам Джымам» Корбетам і Бобам Фітсімансам. Фітсіманс перамог. Вось аўтэнтычныя кадры ўдару Фітсіманса, які збіў Корбэта з ног.
Хаця дакладных звестак пра паказы кіно на тэрыторыі Беларусі да 1907 года няма, с вялікай доляй упэўненасці можна меркаваць, што па Мінску, Віцебску і іншых гарадах праязджалі шматлікія вандроўныя кінапракатчыкі, якія запрашалі публіку на прагляды самых розных фільмаў — ад «актуаліці» і дакументалістыкі да сюжэтных карцін.
Калі Рыхард Штрэмер адкрыў свой кінатэатр, ён паставіў перад сабой мэту: паказваць беларускаму гледачу фільмы пра іх уласныя гарады.
Улетку 1908 года яго аператары на працягу 18 дзён здымалі трэніроўкі Мінскага вольнага пажарнага таварыства, а ўжо восенню прэзентавалі фільм «Манёўры МВПТ». 8 снежня таго ж года ў кінатэатры Штрэмера адбылася прэм’ера стужкі ўласнай вытворчасці «Экскаватар — пякельная машына за Брэстскім вакзалам». Паводле сведчанняў, фільм меў гучны поспех у мінскай публікі.1
Мінскае Вольнае Пажарнае Таварыства. 1908
Крыніца: https://blizko.by/notes/kak-tushili-pozhary-v-minske-130-let-nazad
Штрэмер, як мы ўжо згадвалі, не абмяжоўваўся адной Беларуссю. Як пісаў кінагісторык Сямён Гінзбург:
Пад маркай Р. Штрэмер на экранах з’яўвіліся сюжэты, што мелі не толькі мясцовае, але і агульнарасійскае значэнне».2”
Сямён Гінзбург
А між тым, 15 снежня 1908 года у кінатэатры Штрэмера адбылася прэм’ера яшчэ аднаго дакументальнага фільма яго вытворчасці — «Пажар у горадзе Мінску на Паліцэйскай вуліцы».
У 1911 годзе аператары Штрэмера знялі фільм «Польскае храмавое свята ў Кальварыі ў Мінску», арыентаваны на каталіцкую аўдыторыю.3 Затым яны стварылі стужкі «Палёты расійскага авіятара Уточкіна над Камараўскім полем», «Крушэнне цягніка на станцыі Руднікі» і «200-годдзе Царскага Сяла».4
Электратэатр «Эдэн» у Мінску. 1908
Крыніца: https://brod.kz/articles/starejshie-kinoteatry-stran-sovetskogo-soyuza/
І самі фільмы! Выданне «Сіне-Фона» пісала пра стужкі, якія Штрэмер паказваў у сваім «Парыжскім Ілюзіёне». Звярніце ўвагу, колькі з іх маюць дакументальны характар, і як мала з’яўляюцца сюжэтнымі фільмамі. Большасць гэтых карцін, напэўна, была завезена з Францыі прадстаўнікамі кампаній «Pathé» або «Gaumont»:
• Бортніцтва,
• Подзвігі Геракла,
• Вядучыя старыя,
• Вядучыя чаравікi,
• Каўбаснікі ХХ стагоддзя,
• Вялікасць і падзенне капелюша,
• Капрыз Грышкі,
• Чароўны ліхтар,
• Спорт у Швейцарыі,
• Гумавы чалавечак,
• Упарты сабака,
• Злачынства пад снегам,
• Ложак на колцах,
• Непрадбачлівы паляўнічы,
• Лоўля жаб,
• Аўтагонкі ў Францыі, 1907,
• Чырвоны прывід.5
Аўтагонкі. Гран-пры Францыі 1907, на трасе ўздоўж Сены. Гоначная паштоўка Weigel
Крыніца: https://www.hippostcard.com/listing/auto-race-car-circui-seine-france-grand-prix-1907-weigel-racing-postcard/33340009
• Найвышэйшы агляд у Зімовым палацы,
• Чароўнае крэсіва,
• Дачка разбойніка.
1 сакавіка. «Электрабіяграф» паказваў
• Хітрамудрае шчацінне,
• Прыгоды з жаніхом.6
«Сіне-Фона» працягваў трымаць чытачоў у курсе таго, што паказваюць у Мінску. Кiнапраграма ў нумары за 15 сакавіка 1908 г. была такой:
У «Парыжскім ілюзіёне»:
• Металургічны завод у Крэзо,
• Барацьба,
• Арангутан — выкрадальнік жанчын,
• Вынаходнік,
• Нешліфаваны талент,
• Дама мае жаданне,
• Вогненны вадаспад.
У «Электрабіяграфе»:
• У сэрцы Афрыкі,
• Святасць сцяга,
• Пячора вядзьмаркі,
• Манёўры пажарных,
• Урок катання на каньках.7
Часопіс Сіне-Фона. 1913
Крыніца: https://electro.nekrasovka.ru/books/6151474/pages/8
Але што магло параўнацца з ліпеньскай праграмай у «Электрабіяграфе» Штрэмера (паводле «Сіне-Фона»)?
• Мора падчас буры,
• Дачка фальшываманетчыка,
• Ваго́н, схільны да галюцынацый,
• Нерон,
• Дзіўны,
• Жонкі капіталу,
• Я выйграў парася.8
Беларускія дакументалкі, французскія хронікі ці мастацкія стужкі — здаецца, гледачы ў Беларусі заўсёды мелі, чым сябе забавіць.
1 Поўнае капіраванне матэрыялаў дапускаецца толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі 1prof.by https://1prof.by/news/v-mire/vo-vremya-pervyh-pokazov-ljudi-v-panike-vybegali-iz-zala-s-chego-nachinalos-kino-v-belarusi
2 Гінзбург С. “Кінематаграфія дарэвалюцыйнай Расіі” Выдавецтва Мастацтва, Масква 1963, с. 44.
3 Ibid. p. 62
4 Ibid.
5 Сіне-Фона, Нумар 7, 15 лютага 1908, с. 11.
6 Сіне-Фона Нумар 8, 1 сакавіка 1908, с. 10.
7Сіне-Фона, Румар 9, 15 сакавіка 1908, с. 10.
8Сіне-Фона, Нумар 17, 15 ліпеня 1908, с. 9.