Дзе глядзелі кіно. Кінатэатры Беларусі 1908–1910.
Мінск • Пінск • Брэст • Віцебск
Да 1907 года кінаіндустрыя ў Расійскай імперыі ўжо актыўна развівалася.
Луіза МакРэйналдс
Раннія рускамоўныя кінавыданні сведчаць, што з фарміраваннем ўласнай расійскай кінапрамысловасці ў 1908 годзе кінатэатры на тэрыторыі Беларусі пачалі актыўна развівацца.
Мінскія кінатэатры
Мінск, Захар’еўская вуліца, кiнатэатр «Эдэн»б пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: https://www.radzima.org/ru/foto/42859.html
1 снежня 1907 года «Сіне-Фона» згадваў пра «Ілюзіён» у Мінску.2 Праз колькі месяцаў, 15 сакавіка, выданне ўжо называла яго «Парыжскім Ілюзіёнам».3 Адзін з артыкулаў сцвярджаў, што «Парыжскі Ілюзіён» належаў Штрэмеру, і «Сіне-Фона» нібыта пацвярджаў гэта. Аднак у чэрвені 1908 года выданне пісала, што тэатрам кіраваў З. Натансон.4 Дакладная назва «Кінатэатр Штрэмера» ні ў адным з выпадкаў не згадваецца.
15 кастрычніка 1909 года «Сіне-Фона» адзначаў, што ў Мінску дзейнічалі чатыры кінатэатры, але згадваў толькі тры з іх: «Эдэн», што месціўся побач з тэатрам Штрэмера; «Мадэрн», якім кіраваў Голд; і «Ілюзіён», ужо вядомы нам, пад кіраўніцтвам Натансона. Назва «Кінатэатр Штрэмера» зноў не адзначаецца. 5
«Сіне-Фона» таксама паведаміў, што ў Мінску плануецца адкрыццё новага кінатэатра «Гігант» да сакавіка 1910 года.6 А ўжо ў маі 1910 года «Кінэ-Часопіс» абвясціў «Гігант» «найлепшым дзеючым кінатэатрам у Мінску».7
Мінск, Губернатарская вуліца. Пачатак XX стагоддзя
Крыніца: https://blizko.by/notes/samyy-bolshoy-samyy-staryy-i-samyy-nezhuyuschiy-vspominaem-interesnye-i-neobychnye-kinoteatry-minska_vg
Пінск
Пінск, Бернардынская вуліца, пачатак XX стагоддзя
Крыніца: https://pl.planetabelarus.by/publications/kak-menyalis-goroda-belarusi-stolitsa-polesya-pinsk/
У ранніх часопісах узгадваецца кінатэатр у Пінску, але толькі таму, што адзіны ў горадзе кінатэатр закрылі. І, верагодна, у сувязі з пажарам у тэатры Штрэмэра ў Мінску ў кастрычніку 1909 года газета «Мінскае слова» пісала:
«Нядаўна ў нас адбылася падзея. Наш кінатэатр памёр ганебнай смерцю — але не для нейкага біёграфа. Пэўна, у кагосьці нарэшце не вытрымалі нервы. Ужо адчуваўся хваравіты пах, як кажуць у Мінску, Штрэмершчыны».8
Больш падрабязна пра пажар у кінатэатры Штрэмер будзе пазней.
Брэст
Брэст, электратэатр «Ілюзіён» у доме Кобрынца. 1910
Крыніца: https://www.realbrest.by/novosti/istorija-bresta/kinoteatry-dovoennogo-bresta.html
Выданне «Рэальны Брэст» пісала, што першы кінатэатр у Брэсце з’явіўся ў 1909 годзе, але яго назва не захавалася.9
А ўжо ў маі 1910 года ў горадзе дзейнічалі чатыры кінатэатры: «Ілюзіён», «Фантазія», «Аазіс» і «Арыён».10
У 1911 годзе, як адзначае «Рэальны Брэст», у Брэсце былі тры кінатэатры: «Ілюзіён», верагодна, размяшчаўся ў доме Кобрынца, а «Фантазія» — у доме Бірштэйна. Абодва знаходзіліся на Шасэйнай вуліцы (зараз праспект Машэрава). Трэці апісваўся толькі «які быў у крэпасці».11
Віцебск
Віцебск, будынак, у якім размяшчаўся першы кінатэатр. Фота Сігізмунда Юркоўскага. Канец XIX стагоддзя
Крыніца: https://fotokrok.org/yurkovsky
У 1905 годзе ў Віцебску адкрыўся першы кінатэатр пад назвай «Рэкорд».12 Сёння ён вядомы як «Дом кіно» і лічыцца найстарэйшым кінатэатрам у Беларусі.13 У 1907 годзе «Сіне-Фона» паведамляў пра існаванне ў горадзе яшчэ аднаго тэатра — «Маскоўскі электрычны».14
«Сіне-Фона» і «Кинэ-Часопіс» пісалі, што ў красавіку 1910 года адкрыўся «Ілюзіён» пад кіраўніцтвам Лявінскага.15 У кастрычніку згадваўся «Лотас», якім кіраваў Сужамілаў.16 А ў лістападзе з’явілася інфармацыя пра «Электра-Гігант-Тэатр».17
Іншыя крыніцы сведчаць, што ў Віцебску ў 1910-х гадах працавалі шэсць кінатэатраў: «Рэкорд», «Адэон», «КіноАрс», «Ілюзіён», «Факел» і «Арт».18 А ў адным з артыкулаў замест «Факела» згадваецца «Гігант».19
Газета «Віцебскія губернскія ведамасці», 21 мая 1909 г.
1 МакРэйналдс, Луіза. «Расія ў гульні» (раздзел: «Фабрыкі мараў царскай Расіі»). Выдавецтва Універсітэту Корнэлл, 2003. С. 266. Даступна на: https://www.jstor.org/stable/ 10.7591/j.ctv2n7knt. У зносцы аўтарка адзначае: «Дакументацыя па заявах і праверках захоўваецца ў Маскоўскім гарадскім архіве, ф. 46».
2 «Сіне-Фона», 1 снежня 1907, Нумар 3, с.11.
3 «Сіне-Фона», 12 сакавіка 1908, Нумар 9, с. 10.
4 «Сіне-Фона», 15 чэрвеня 1908, Нумар 15, с. 12
5 «Сіне-Фона», 15 кастрычніка 1909, Нумар 2, с. 13.
6 «Сіне-Фона», 15 сакавіка 1910, Нумар 12, с. 11.
7 «Кінэ-Часопіс», 8 мая 1910, Нумар 8, с. 9.
8 «Сіне-Фона», 1 кастрычніка 1910, Нумар 1, с. 14-15. Падрабязней пра пажар у тэатры Штрэмера — у наступным артыкуле.
9 «Кінатэатры даваеннага Брэста» «Рэальны Брэст», 11 верасня 2021. https://www.realbrest.by/novosti/istorija-bresta/kinoteatry-dovoennogo-bresta.html У артыкуле цытуецца праца В. Мароза і В. Яжэлава «Ад Берасця да Брэста: з стагоддзя ў стагоддзе». Прагледжана 8 сакавіка 2025 г.
10 «Кінэ-Часопіс», 23 красавіка 1910, Нумар 7, с. 10.
11 “«Кінатэатры даваеннага Брэста» «Рэальны Брэст», 11 верасня 2021. https://www.realbrest.by/novosti/istorija-bresta/kinoteatry-dovoennogo-bresta.html Прагледжана 8 сакавіка 2025 г.
12 Дом Кіно абноўлена 13 чэрвеня 2023, https://www.cbsvit.by/index.php/2012-05-10-07-15-06/gorodskie-istorii/4290-dom-kino Прагледжана 7 сакавіка 2025 г.
13 А ці ведаеце вы, што першы кінасеанс у Беларусі прайшоў у Віцебску ў 1898 годзе? hhttps://www.sb.by/author/1567039-artemiy-vasilevich-20230412/ Прагледжана 8 сакавіка 2025 г.
14 «Сіне-Фона», December 1, 1907, Нумар 3, p. 11.
15 «Кінэ-Часопіс», 1910-06-08, Нумар 10, p. 17.
16 «Кінэ-Часопіс», 1910-10-23, Нумар 20, p. 24.
17 «Кінэ-Часопіс», 1910-11-23, Нумар 22, p. 12.
18 Дом Кіно абноўлена 13 чэрвеня 2023, https://www.cbsvit.by/index.php/2012-05-10-07-15-06/gorodskie-istorii/4290-dom-kino
19 Верэск, Анастасія «Дзе ў Віцебску знаходзіліся 11 кінатэатраў і чаму яны былі асаблівыя» Віцебскі кур’ер, 22 чэрвеня 2020. https://dzen.ru/a/XvC3CjPGuUfgQWVG Прагледжана 8 сакавіка 2025 г.