Дзе глядзелі кіно.
Кінатэатры Беларусі.
1908–1910
Гомель • Гродна • Ворша • Слуцк
Гомель
Гомель, Мільённая вуліца, Канец XIX стагоддзя
Крыніца: http://tutejszy.ru/vitebskaya/orshanskij/orsha/196-zarozhdenie-goroda-orsha
У публікацыі ў сацыяльнай сетцы «УКантакце» напісана: «Паводле некаторых крыніц, зямляк братоў Люм’ер, нейкі Жуно, арганізаваў адзін з першых кінапаказаў у Гомелі. У 1902 годзе прадпрымальнік Жуно прыбудаваў да сваёй крамы, што знаходзілася ў пачатку Румянцаўскай (цяпер Савецкай) вуліцы, дадатковае памяшканне, дзе і паказваў першыя фільмы».
Далей у артыкуле адзначаецца, што кінапаказ адбыўся таксама ў «будынку чыгуначнай школы, якая знаходзілася недалёка ад Лібава-Роменскай чыгуначнай станцыі».1
У студзені 1910 года ў Гомелі дзейнічалі два кінатэатры. Адзін з іх называўся тэатр Штрэмера (хоць, як мы ўжо ведаем, любы тэатр, звязаны з ім, звычайна называлі яго імем — незалежна ад афіцыйнай назвы). Уладальнікам тэатра быў спадар Соскараў.2 У лістападзе таго ж года згадвалася ўжо пра тры кінатэатры ў Гомелі.3
Гомель, Мясніцкая вуліца, гасцініца «Савоя», пачатак XX стагоддзяю
Крыніца: https://orda.of.by/.add/gallery.php?gomel/savoy/sf
У той самай публікацыі «УКантакце» далей паведамлялася: «…у 1911 годзе ў лепшай гасцініцы Гомеля — “Савоя” (на месцы сённяшняга Старога ўнівермага) — адкрыўся кінатэатр “Тэатр мастацтваў”. Калі верыць рэкламе, трохузроўневая зала “Мастацкага” на 800 месцаў была абсталявана паводле ўзору лепшых сталічных кінатэатраў. Гасцініца “Савоя” і вакзал у Гомелі былі аднімі з нешматлікіх месцаў, меўшых электрычнае асвятленне. На Румянцаўскай вуліцы, у доме Цырліна (пазней там размяшчаўся магазін “Кругагляд”), адкрыўся электратэатр Штрэмера. Хутка яго пачалі называць “Мулен Руж” — у перайманніі знакамітага парыжскага кабарэ».
Аўтар таксама адзначае, што пазней у Гомелі дзейнічаў яшчэ адзін кінатэатр пад назвай «Мроі».4
Гродна
Гродна, кінатэатр «Сатурн», 1912.
Крыніца: https://vgr.by/2021/03/19/sinema-sinema-sinema-ot-tebya-myi-bez-uma-istoriya-grodnenskogo-kinematografa/
Сайт «Гародня» дае ўяўленне пра тое, якімі былі першыя кінатэатры ў горадзе: «У правінцыйным Гродне першы кінатэатр пачаў працаваць у 1908 годзе ў так званым доме Чэрткі, што знаходзіўся на Саборнай вуліцы (сучасная Савецкая). Уладальнік — нейкі Якаў Крывашэін — даў яму даволі гучную назву: “Электра-біяграф”».
Далей у артыкуле гаворыцца: «Праз некаторы час, з дазволу губернатара, мяшчанін Раман Завістоўскі перабудаваў свой уласны дом пад кінатэатр “Люкс”.» Прыкладна тады фільмы «круцілі» на сённяшняй Тэлеграфнай, на плошчы Цізенгаўза, якая тады звалася Саборнай.5
Гродна, Саборная вуліца, 1904.
Крыніца: https://boudewijnhuijgens.getarchive.net/amp/media/horadnia-vilenskaja-goradnya-vilenskaya-1904-2-9f9463
Кінатэатр «Люкс» таксама размяшчаўся на Савецкай вуліцы — на месцы цяперашняга гандлёвага цэнтра «Нёман». Як і многія кінатэатры ў свеце, «Люкс» дапаўняў кінапаказы «вадзевілямі, камедыямі і сцэнічнымі нумарамі».6
Другі артыкул называе кінатэатр на плошчы Цізенгаўза — «Адэон».7
У лістападзе 1909 года ў Гродне дзейнічалі «Электра-Біяграф» пад уласнасцю Воліна і кампаніі і «Ілюзіён» у спецыяльна пабудаваным драўляным будынку, якім валодаў спадар Ермакоў.8 У 1910 годзе колькасць кінатэатраў у Гродне вырасла з трох да чатырох. «Сіне-Фона» ў красавіку 1910 года паведамляў пра адкрыццё «Люкса» ў лютым.9
«Кінэ-Часопіс» у верасні 1910 года пісаў, што «зараз у Гродне — чатыры электратэатры».10
Ворша
Ворша, мост праз Днепр, канец XIX стагоддзя.
Крыніца: http://tutejszy.ru/vitebskaya/orshanskij/orsha/196-zarozhdenie-goroda-orsha
У 1910 годзе ў выданні «Сіне-Фона» паведамлялася, што ў Воршы быў «адзін Электра-Біяграф».11
Слуцк
Слуцк, кірмаш на гарадской плошчы, пачатак XX стагоддзя.
Крыніца: https://nasledie-sluck.by/ru/sluchina/toponim/2609/6001/
«Слуцк. Мінская губерня. Тут быў адкрыты кінатэатр “Эдысан”, заснаваны ўладальнікамі аднайменнага тэатра ў Лідзе (Віленская губерня)».12 Паводле артыкула на сайце «Стары Слуцк», «Эдысан» пачаў працу ў 1904 годзе ў будынку гасцініцы «Брыстоль». Гэты будынак быў знесены ў 1980-х гадах.13
1 З піяністамі ў 30-я і з бойкамі ды панажоўшчынай у 80-я. Як з’яўляліся, развіваліся, квітнелі і згасалі гомельскія кінатэатры. 25 студзеня 2023. https://vk.com/@gomeltoday-s-pianistami-v-30-h-i-s-drakami-i-ponozhovschinoi-v-80-h-kak Прагледжана 8 сакавіка 2025.
2 «Кінэ-Часопіс», 23 лістапада 1910, Нумар 8, с. 13.
3 «Сіне-Фона», 1 красавіка 1910, Нумар 13, с. 14.
4 З піяністамі ў 30-я і з бойкамі ды панажоўшчынай у 80-я. Як з’яўляліся, развіваліся, квітнелі і згасалі гомельскія кінатэатры. 25 студзеня 2023. https://vk.com/@gomeltoday-s-pianistami-v-30-h-i-s-drakami-i-ponozhovschinoi-v-80-h-kak Прагледжана 8 сакавіка 2025.
5 Кінематограф як частка паўсядзённага гарадскога жыцця Гродна на пачатку ХХ стагоддзя. Касатая, Таццяна, Гародня. https://harodnia.com/be/uczora/rasijskaja-impieryja/32-kinematograf-grodno%20accessed%20March%208 Спасылка Юсубава, Н. «Эдэн» у свеце сапраўднага кіно / Натаван Юсубава // Вячэрні Гродна. — 2001. — 19 снежня. Прагледжана 8 сакавіка 2025.
6 Тарасюк, Дзяніс, «Сінема, сінема, сінема — без цябе мы як без розуму. Гісторыя гродзенскага кінематографа» 19 сакавіка 2021. https://vgr.by/2021/03/19/sinema-sinema-sinema-ot-tebya-myi-bez-uma-istoriya-grodnenskogo-kinematografa/ Прагледжана 8 сакавіка 2025.
7 Святло «Чырвонай зоркі». Гісторыя гродзенскага кінематографа. ПраРэгіён24 Перспектыва. https://proregion24.by/news/culture/svet-krasnoj-zvezdy-istoriya-grodnenskogo-kinematografa/ Прагледжана 8 сакавіка 2025.
8 «Сіне-Фона», 1 лістапада 1909, Нумар 3, с. 13.
9 «Сіне-Фона», 1 красавіка 1910, Нумар 13, с. 14.
10 «Кінэ-Часопіс», 8 верасня 1910, Нумар 16, с. 10.
11 «Сіне-Фона», 15 красавіка 1910, Нумар 14, с. 20.
12 «Сіне-Фона», 15 жніўня 1912, Нумар 22, с. 18.
13 Багдашыч Сяргей, «Сінематограф па-слуцку: ад “Эдысана” да “Беларусі”» 18 снежня 2015. https://nasledie-sluck.by/ru/sluchina/History_organizations/5571/ Прагледжана 10 сакавіка 2025.