Дзе глядзелі кіно.
Кінатэатры Беларусі.
1908–1910
Магілёў • Полацк
Магілёў
Магілёў, Дняпроўскі праспект, злева электратэатр «Мадэрн».
Крыніца: https://masheka.by/history_mogilev/history_mogilev_articles/1597-istoriya-mogileva-modern-chary-i-prochie-bioskopy.html
Інтэрнэт-артыкул пад назвай «Гісторыя кінаіндустрыі ў Магілёве» цытуе газету «Паўночна-Заходні край», якая паведамляла:
«19 жніўня 1903 года ў гарадскім тэатры будуць праводзіцца сеансы з сапраўдным амерыканскім біяскопам — першым кінематографам таго часу».1 Аднак, на жаль, «Паўночна-Заходні край», відаць, дапусціў памылку. Амерыканскага біяскопа не існавала. «Bioscope» быў гандлёвым брэндам кампаніі «Charles Urban Trading Company», якой кіраваў Чарльз Урбан у Вялікабрытаніі. А ў ЗША яшчэ з 1895 года функцыянавала «American Mutoscope and Biograph Company» — гэта цалкам іншая структура. Магчыма, блытаніна ўзнікла з-за таго, што слова «біяскоп» нярэдка выкарыстоўвалася як назва саміх кінапаказаў або кінатэатраў — і гэта магло стаць прычынай памылковага ўспрымання яго як «амерыканскага прыбора».
Біяскоп 35 мм, 1898.
Крыніца: Рышард Эш, CC BY-SA 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0, размешчана на Вікісховішчы.
Кінатэатр «Мадэрн» адкрыўся ў Магілёве ў 1908 годзе. Артыкул «Гісторыя кінаіндустрыі ў Магілёве» паведамляе, што ў 1909 годзе быў адкрыты кінатэатр «Чары» па адрасе: Дняпроўскі праспект, дом № 41. Прытым «Сіне-Фона» адзначаў, што «Чары» адкрыліся ў Вялікі пост ў красавіку 1910 года — незвычайны момант для старту, што само па сабе стала падзеяй.2 У снежні таго ж года Шэнін адкрыў у Магілёве кінатэатр «Адэон».3
Полацк
Полацк, Езуіцкі рынак, 1910.
Крыніца: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Połacak,_Rynak,_Jezuicki._Полацак,_Рынак,_Езуіцкі_%281910%29.jpg
Сайт «Сіці214» змяшчае каштоўную інфармацыю пра першыя кінатэатры ў Полацку. Мы ўдзячныя за матэрыял «Пайшлі ў “Эдэн”, альбо як і дзе глядзелі кіно ў Полацку на пачатку ХХ стагоддзя», апублікаваны на гэтым рэсурсе.
Першы кінатэатр у Полацку адкрыўся ў 1906 годзе. Назва яго, на жаль, не захавалася, але вядома, што ён знаходзіўся на Верхне-Пакроўскай вуліцы (зараз гэта частка праспекта Францыска Скарыны). У артыкуле апісваецца, што гэта была невялікая зала з простымі драўлянымі лаўкамі, месца на якіх каштавала 5 капеек (для параўнання, за дзясятак яек тады плацілі ад 15 капеек). Кіно можна было глядзець і стоячы — за 3 капейкі.4
Ужо праз год, у 1907 годзе ў Полацку, адкрыўся кінатэатр «Лотас». Ён размяшчаўся ў тым самым будынку, што і першы, але на другім паверсе і мог змясціць 100 гледачоў. У завяршэнні гісторыі пра першыя полацкія кінатэатры адзначым, што ў «Лотасе» паказвалі фільмы з удзелам французскага артыста Андрэ Дзіда, а таксама дацкага камедыйнага дуэта, вядомага ў Расіі як Пат і Паташон.5
Дацкія камедыянты Пат і Паташон.
Крыніца: https://www.abebooks.com/paper-collectibles/Pat-Patachon/860196538/bd
У 1909 годзе кінатэатр «Лотас» закрыўся. Але, як часта бывае: калі зачыняецца акно, адчыняюцца дзверы. На Віцебскай вуліцы (цяпер завулак каля праспекта Скарыны) адкрыўся новы кінатэатр — «Эдэн». Гэта ўжо быў другі маштаб — зала на 150 месцаў для гледачоў, якія маглі сядзець проста перад экранам. Але, каб сэканоміць, можна было сесці па-за экранам і глядзець кіно навыварат — у прамым сэнсе гэтага слова.6
Без сумневу, на тэрыторыі сучаснай Беларусі існавала больш кінатэатраў, чым мы можам засведчыць. Але гэта — усё, што нам удалося выявіць… пакуль. І нават гэтага дастаткова, каб убачыць: беларусы мелі велізарную прагу да забаваў, весялосці, магчымасці збегчы ад паўсядзённага смутку — і дакрануцца да найноўшай формы мастацтва.
У кінатэатрах паказвалі не толькі фільмы. І нават тыя стужкі, што былі без гуку, паводле сённяшніх стандартаў, на самой справе не былі «нямымі». Ужо ў 1907 годзе, калі Штрэмер пераўтварыў свой даўно існуючы тэатр у дом кіно, наступіла эпоха, калі залы і будынкі пачалі спецыяльна перарабляць пад кінатэатры. Наступным крокам сталі кінатэатры, спраектаваныя спецыяльна для гэтай справы — і такія з’явіліся ў Беларусі.
Мы дакладна ведаем, што глядач у «Эдэне» атрымліваў за свае капейкі значна больш, чым проста прагляд фільма — пасля паказу на сцэну выходзілі артысты. У «Мадэрне» выступаў чалавек-аркестр,7 у Гомелі — французскія танцоркі. А часам, як пісаў Ліхачоў, усё станавілася яшчэ больш дзіўным і непрадказальным.
“Атракцыйныя нумары для кінематаграфічных тэатраў!
Бясплатна з 10 лістапада. Сапраўдныя фенамены
1.Татуіраваная дама. Амерыканка.
2.Гігант, 17 гадоў, вагой каля 13 пудоў.8
3.Ліліпут “Калібры”, вагой 1 пуд.
4.Жывыя змеі ўдавы.
Ёсць афішы з іх сумесным выступленнем
Адрас для даведак да 10 лістапада: горад Віцебск,
Выстава жывых фенаменаў
С. Брагінскі!!!
Дасылаю рэкламныя аб’яўкі па запыце!!!»9
Звярніце ўвагу: Брагінскі піша з Віцебска. Хто там сказаў, што беларусы не разбіраюцца ў сапраўдных шоў?
1 «Гісторыя кінаіндустрыі ў Магілёве», https://mogilevkino.by/about-us/istoriya-kinootrasli-v-g-mogileve Accessed March 8, 2025.
2 «Сіне-Фона», 1 красавіка, 1910, Нумар 13, с.11.
3 «Сіне-Фона», 1 снежня, 1910, Нумар 5, с. 20
4 «Пайшлі ў “Эдэн”, альбо як і дзе глядзелі кіно ў Полацку на пачатку ХХ стагоддзя», 12 кастрычніка 2017. https://gorod214.by/new/354. Прагледжана 10 сакавіка 2025
5 Ibid.
6 Ibid.
7 Кірык, Сяргей «Падчас першых паказаў людзі ў паніцы выбягалі з залы. З чаго пачыналася кіно ў Беларусі» 24 верасня, 2021. https://1prof.by/news/v-mire/vo-vremya-pervyh-pokazov-ljudi-v-panike-vybegali-iz-zala-s-chego-nachinalos-kino-v-belarusi
8 Адзін пуд — гэта прыкладна 16,38 кг. Такім чынам, 17-гадовы юнак, пра якога згадваецца ў аб’яве, важыў каля 213 кілаграмаў.
9 Ліхачоў, Барыс. «Тэорыя і гісторыя кіно» Акадэмія, Ленінград, 1927, с. 28. Рэклама, надрукаваная ў «Сіне-Фона», 15 кастрычніка, 1908, Нумар 2, с. 17.