Кінарэсбел пачынае працу
І адразу нарываецца на штыкі
«Кінарэсбел» афіцыйна пачаў працу 1 чэрвеня 1922 года, але амаль адразу трапіў пад ціск крытыкаў — нават нягледзячы на тое, што займаўся звычайнай арганізацыйнай працай.
Адна з першых ініцыятыў — перадача кінатэатраў, што раней падпарадкоўваліся Галоўпалітпрасвету, пад юрысдыкцыю «Кінарэсбелу». У выпуску «Звязды» ад 1 чэрвеня паведамлялася, што гэта рашэнне ўжо было прынята.1
Менш чым праз тыдзень Чырвоная армія абвясціла, што ў двух падкантрольных ёй кінатэатрах — «Гратэск» і «Спартак» — пакажуць адзін са старых улюбёных фільмаў. Гэта было «Апавяданне пра дарагое каханне», другая частка якога вядомая аматарам расійскага кіно пад назвай «Маўчы, смутак… Маўчы…». (Каб даведацца больш пра тое, калі фільм паказвалі ў Мінску — націсніце тут). Як паведамлялася, стужка дэманстравалася з цалкам новай копіі. І, што паказальна, ніякіх спецпраходаў не выдавалася: усе павінны былі набываць квіткі, як звычайныя гледачы2
Кадр з акцёрамi з фільма «Маўчы, смутак… Маўчы…», 1918.
Крыніца: http://www.everjazz.ru/playbill/item/3034/
14 ліпеня ў газеце «Звязда» з’явіўся рэзкі артыкул з крытыкай п’есы «У стэпу голаду». Хаця гаворка ішла не пра кінастужку, аўтарам п’есы быў Самуіл Рахлін — другая асоба ў кіраўніцтве Кінарэсбела.3 Улічваючы, што «Звязда» была афіцыйным органам Камуністычнай партыі, цяжка паверыць, што такая публікацыя з’явілася выпадкова. Для Рахліна гэта быў выразны сігнал — яго папярэдзілі.
У той жа дзень былі надрукаваныя яшчэ дзве значныя навіны. У першай паведамлялася, што «Кінарэсбел» заключыў пагадненне са «Знешторгам» (Міністэрствам знешняга гандлю РСФСР).
Яшчэ адна навіна тычылася кінатэатра «Гігант», які ў артыкуле ўсё яшчэ згадваўся пад старой назвай (а не «Чырвоная зорка»). Паведамлялася, што будынак адрамантуюць, і кошт рамонту ацэньваўся ў 5 мільёнаў рублёў.
Кінатэатр «Чырвоная зорка», Мінск, 1920-я гады.
Крыніца: https://www.facebook.com/MinskPhotoHistoryNews
Аднак было відавочна: нехта ў кулуарах адкрыта ненавідзеў Кінарэсбел. У ліпені 1922 года, усяго праз месяц пасля таго, як арганізацыя пераняла кіраванне над кінагалінай, у адносінах да яе распачалася праверка з боку Народнага камісарыята рабоча-сялянскай інспекцыі Беларусі — Рабкрыну.
Афіцыйна «рэвізія» ахоплівала перыяд з 1 студзеня па 1 чэрвеня, калі ўсім кіраваў Фотакінааддзел, а таксама наступны адрэзак — з 1 чэрвеня да 15 ліпеня, калі ўжо дзейнічаў Кінарэсбел.
У справаздачы «Кінарэсбел» падвяргаўся жорсткай крытыцы за выбар фільмаў, што дэманстраваліся. Асобна згадваліся кантракты з двума людзьмі, якія працавалі ў кінаіндустрыі яшчэ да рэвалюцыі: Мнушкіным (пра ягоны кантракт — глядзі тут), і Аронавым (пра дамову з Аронавым — глядзі тут).Хаця самі асобы ў справаздачы не асуджаліся напрамую, крытыка фільмаў, што пастаўляў Аронаў, і стыль кіравання кінатэатрамі Мнушкіна ў Бабруйску і Гомелі — былі дастатковым сігналам: такія супрацоўнікі непажаданыя. У справаздачы таксама адзначалася, што частка фільмаў паступала са Усеўкраінскага фотакінаўпраўлення (ВУФКУ), а таксама ад нейкага Сакалоўскага і масквіча Вістрыцкага. Агульны пасыл быў адназначны: гэты матэрыял, у лепшым выпадку, выклікаў сур’ёзныя сумневы ў сваёй прыдатнасці.
У дакладзе сустракаюцца некалькі тэрмінаў, якімі характарызуюцца фільмы, але іх значэнне не тлумачыцца. Напрыклад, адзначаецца, што ў кінатэатрах «Гігант» і «Эдэн» дэманстраваліся мастацкія фільмы, але што пад гэтым мелася на ўвазе, не ўдакладняецца. Крыху больш дакладнай выглядае характарыстыка, дадзеная кінатэатру «Мадэрн», які, паводле дакладу, паказваў фільмы сенсацыйна-дэтэктыўнага характару.
Большасць згаданых стужак, як вынікае з тэксту, усё яшчэ былі старымі фільмамі — з даваеннага і дарэвалюцыйнага часу. Некаторыя з іх нам не ўдалося адсачыць: напрыклад, камедыю «Пакуты кахання», а таксама фільмы «Гулец» і «Крывавае пакаянне». Адзін з фільмаў, які мы змаглі ідэнтыфікаваць — «Дваранскае гняздо». Цікава, што на IMDb гэты фільм фігуруе яшчэ пад назвай «Гнеў Дыяніса» (Dionysus's Anger).4 Адна з галоўных прэтэнзій рэвізораў да гэтай стужкі палягала на тым, што яна была няпоўнай: у распараджэнні Кінарэсбела было толькі 5 з 7 частак — 1200 метраў стужкі з агульных 2200.
Кадр з фільма «Дваранскае гняздо», 1914 год.
Крыніца: https://ru.wikipedia.org/wiki/Дворянское_гнездо_%28фильм,_1914%29
У дакладзе таксама згадваецца, што Кінарэсбел дакладна атрымаў адзін фільм з Масквы. Паводле праверкі, з чатырох праграм, якія былі перададзены з Масквы, у рэальнасці быў паказаны толькі адзін фільм — «Маска граху». Аднак знайсці стужку з такой назвай нам не ўдалося.5
Яшчэ адзін фільм, пра які ішла гаворка ў справаздачы, — «Тры партрэты». Ён фігуруе ў кантэксце таго, што за яго яшчэ не было аплачана. Стужка была знятая ў 1919 годзе Аляксандрам Іваноўскім, па матывах апавядання Івана Тургенева. У галоўных ролях — Мікалай Рыбнікаў і Вера Джэнеева.6
Мікалай Рыбнікаў.
Крыніца: https://www.kino-teatr.ru/kino/acter/m/sov/23808/bio/
Вера Джэнеева.
Крыніца: https://www.kino-teatr.ru/teatr/acter/w/empire/46106/bio/
У дакуменце таксама адзначалася, што «Кінарэсбел» дагэтуль не распачаў ніводнага капітальнага рамонту ў кінапляцоўках, якія таго патрабавалі.
Што да фінансаў, то тут высновы былі безапеляцыйныя: папярэднік Кінарэсбела, Фотакінааддзел, «даваў толькі прыбытак дзяржаве». І рэвізор выказваў сумненні, што новае кіраўніцтва зможа працаваць гэтак жа эфектыўна. Наадварот, ён адзначаў, што пасля адыходу ўсіх выдаткаў «ніякага прыбытку не застанецца».7
Але Кінарэсбел не збіраўся прымаць гэтыя абвінавачванні моўчкі.
1 “Передача кинематографов кинотресту” («Перадача кінематографаў Кінатрэсту») (Звезда) (Звязда) 07 ліпеня 1922.
2 “Кинотеатры Гротеск и Спартак” («Кінатэатры “Гратэск” і “Спартак”») (Звезда) (Звязда) 11 чэрвеня 1922.
3 “В степи голода” («У стэпу голаду») (Звезда) (Звязда) 14 ліпеня 1922.
4 “Dionysus’s Revenge” («Гнеў Дыяніса») IMDB https://www.imdb.com/title/tt0005805/ Прагледжана 11 лістапада 2025.
5 “AKT”, Национальный архив Республики Беларусь («АКТ» Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь, НАРБ), фонд 42, опіс 1, справа 133, дакумент 35–36б.
6 “Тры партрэты (1919) — акцёры і ролі.” Прагледжана 10 лістапада, 2025. https://www.kino-teatr.ru/kino/movie/sov/12984/titr/
7 “AKT”, Национальный архив Республики Беларусь («АКТ» Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь, НАРБ), фонд 42, опіс 1, справа 133, дакумент 35–36б.